"Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία" για να αντιλαμβανόμαστε τι συμβαίνει γύρω μας κι εντός μας


Τι είναι Κοινωνιολογία;

Η επιστήμη της κοινωνιολογίας είναι η συστηματική, αναλυτική ή αφηρημένη, στοχαστική μελέτη της ανθρώπινης κοινωνίας. Η θεμελιώδης αφετηρία της είναι η σχέση ατόμου και κοινωνίας. Αυτή η σχέση τίθεται στο επίκεντρο της κοινωνιολογικής στοχαστικής δραστηριότητας που μας βοηθάει να ξεφύγουμε από την αίσθηση την οποία έχουμε συχνά και που μας εμποδίζει να δούμε τα πράγματα με «άλλο μάτι» από αυτό της εντελώς «κοινής λογικής». Μας βοηθάει να συλλάβουμε τη «μεγάλη εικόνα» των δομών και των θεσμών τόσο στο παρόν όσο και στο ιστορικό παρελθόν της κοινωνίας και να στοχαστούμε σχετικά με πιθανές εναλλακτικές κοινωνικές μορφές του μέλλοντος. Μας βοηθάει, επίσης, να σχηματίσουμε μια υψηλής ευκρίνειας εικόνα του μικρού τοπίου της καθημερινότητάς μας, αναδεικνύοντας καθαρότερα τις διαδικασίες και τις σχέσεις που τη διέπουν και την καθορίζουν. Όμως, μας υποδεικνύει τρόπου δράσης, υπενθυμίζοντάς μας ότι εμείς οι άνθρωποι είμαστε που με τις δικές μας ενέργειες δημιουργούμε, μετασχηματίζουμε ή αλλάζουμε ριζικά τις κοινωνίες μας, τις δομές και τους θεσμούς της καθώς και την καθημερινή ζωή μας. Είμαστε μεν τα υποκείμενα της δράσης, αλλά ταυτόχρονα είμαστε υποκείμενα ενταγμένα σε μια δεδομένη ιστορική φάση σε μια κοινωνική ομάδα με βάση ορισμένα χαρακτηριστικά μας, όπως η τάξη, το φύλο, η εθνότητα, η φυλή, η κουλτούρα και ο πολιτισμός μας.
Για να ξεφύγουμε, λοιπόν, από την «πεζή» καθημερινότητά μας με τις καθιερωμένες, και συχνά παγιωμένες και στατικές, οπτικές γωνίες και να δούμε τα πράγματα με «άλλο μάτι», χρειάζεται να διαθέτουμε ή να μάθουμε πώς να την αποκτήσουμε, την «κοινωνιολογική φαντασία». Το καθήκον μας, λοιπόν, για να τιμήσουμε την ιδιότητά μας ως κοινωνικοί επιστήμονες, είναι να βοηθήσουμε «ώστε οι άνθρωποι να καταστούν ικανοί να συλλάβουν τις σχέσεις μεταξύ των ιδίων και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η κοινωνία τους. Η κοινωνιολογική φαντασία μας καθιστά ικανούς να συλλάβουμε την ιστορία και τη βιογραφία και τις μεταξύ τους σχέσεις στην κοινωνία.»
Όμως, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο φαίνονται εκ πρώτης όψεως. Έχουν διατυπωθεί αρκετοί ορισμοί για το τι είναι «κοινωνιολογία» μεταξύ των οποίων οι παρακάτω:
1. Κοινωνιολογία είναι η επιστήμη που μελετά (ως πραγματικά κοινωνικά φαινόμενα) την κοινωνική συμπεριφορά και την κοινωνική δράση.
2. Κοινωνιολογία είναι η επιστήμη που μελετά: α) την συγκρότηση, τη λειτουργία και το μετασχηματισμό των κοινωνικών συνόλων (ομάδες, χωριά, πόλεις, κοινωνίες και β) τις προϋποθέσεις και τις συνέπειες της εμφάνισης, της μεταβολής και της έκλειψης των κοινωνικών σχέσεων.
3. Κοινωνιολογία είναι η επιστημονική μελέτη των ομαδικών διαδικασιών και δομών (οργανωτικά πρότυπα) και τις κοινωνικές και πολιτιστικές αιτίες και συνέπειες αυτών των διαδικασιών και δομών.
Τι είναι κοινωνία;
Εκτός αυτών θα πρέπει να ορίσουμε τον όρο «κοινωνία». Κοινωνία, λοιπόν, είναι σύμφωνα με μία άποψη, «ένα σύστημα κοινωνικής διάδρασης/αλληλεπίδρασης που περιλαμβάνει τόσο την κουλτούρα όσο και την κοινωνική οργάνωση.» Το σύστημα αποτελεί μία σύναξη οντοτήτων/αντικειμένων, πραγματικών ή αφηρημένων, που αποτελούν ένα σύνολο μεταξύ τους με το κάθε στοιχείο να αλληλεπιδρά ή να συσχετίζεται με τουλάχιστον ένα ακόμη στοιχείο. Κάθε αντικείμενο που δεν έχει συσχέτιση με κάποιο άλλο στοιχείο του συστήματος, δεν αποτελεί στοιχείο του συστήματος. Ένα υποσύστημα είναι τότε ένα σύνολο στοιχείων, που αποτελεί ένα σύστημα από μόνο του, και ένα μέρος του όλου συστήματος. Στο πλαίσιο, λοιπόν, μιας κοινωνίας οι άνθρωποι έχουν μια κοινή κουλτούρα, ακόμη και αν στο εσωτερικό της υπάρχει μεγάλη ποικιλία πολιτιστικών διαιρέσεων. Σε μια κοινωνία, οι άνθρωποι που είναι μέλη της θεωρούν τους εαυτούς τους ιδιαίτερους και ξεχωριστούς σε σχέση με μέλη άλλων κοινωνιών, διατηρούν δεσμούς διάδρασης και έχουν υψηλό βαθμό αλληλεξάρτησης.
Ο ορισμός αυτός δεν είναι μοναδικός. Θα μπορούσε να οριστεί και ως «ένα καθολικό, αυτοτελές και οργανωμένο σύνολο ανθρώπων που έχει συνείδηση της ιδιαίτερης υπόστασής του και συνέχεια στο χρόνο.» Η εδαφικότητα, ο έλεγχος δηλαδή μιας περιοχής, δεν αποτελεί ουσιώδες στοιχείο της έννοιας της κοινωνίας στην οποία περιλαμβάνονται και νομαδικά σύνολα κτηνοτρόφων, περιφερόμενων ομάδων Ρομά κ.α. «Η κοινωνία είναι η εμπεριέχουσα (και γι’ αυτό καθολική) κοινωνική πραγματικότητα. Όλες οι άλλες μορφές συλλογικής υπόστασης (κοινότητες, ομάδες κλπ.) είναι περιεχόμενες και δεν υπάρχουν έξω από αυτήν.»
Ένας ακόμη ορισμός που έχει δοθεί είναι αυτός που ορίζει την κοινωνία ως ένα κοινωνικό δεσμό θεμελιώνεται στην κοινή λογική βούληση όσων δρουν με αμοιβαία επιδιωκόμενους σκοπούς και πρέπει να ρυθμίσουν ανάλογα τις μεταξύ τους σχέσεις. Τα κοινωνικά σύνολο αυτού του τύπου χαρακτηρίζονται από τυπικές, έμμεσες και συμβατικές σχέσεις, ορθολογισμό και συλλογικότητα Αυτή η έννοια της κοινωνίας, όμως, αναφέρεται κυρίως στις πόλεις, το κράτος και τις εταιρείες και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως εμπορικός δεσμός. Είναι, λοιπόν, μερικότερη έννοια σε σχέση με την κοινωνία, όπως την ορίσαμε στην αρχή.
Τέλος, μια πιο συνοπτική εκδοχή ορίζει την κοινωνία ως «σύμπλεγμα, ένα σύστημα θεσμοποιημένων τρόπων συμπεριφοράς (π.χ. γλώσσα).»
Σύμφωνα με τους περισσότερους από τους παραπάνω ορισμούς, που είναι οι κλασικοί, η κοινωνία είναι μια ολότητα, ένα ενιαίο σύνολο, όσες και αν είναι οι εσωτερικές διαιρέσεις, αντιθέσεις και αντιφάσεις της. Αυτή είναι λεγόμενη «μονιστική» (unitary) προσέγγιση.
Οι πρώτοι κοινωνιολόγοι του 19ου αιώνα έβλεπαν μπροστά στα μάτια τους να λαμβάνουν χώρα συγκλονιστικές, κοσμογονικές ιστορικές αλλαγές και επιδόθηκαν σε αγωνιώδεις προσπάθειες να τις εξηγήσουν. Κάθε κοινωνιολόγος έδινε τη δική του εξήγηση για τις αλλαγές αυτές στις οποίες υποβαλλόταν η ενιαία κοινωνία.
Με τις αλλαγές που διαδραματίζονταν γεννιόταν με ραγδαίους ρυθμούς μια νέα κοινωνία που ονομαζόταν «μοντέρνα» ή «νεωτερική».Τα κύρια χαρακτηριστικά της νέας κοινωνίας ήταν εντελώς διαφορετικά από αυτά της «πρωτόγονης» ή «παλαιάς» κοινωνίας, όπως δείχνει ο ακόλουθος πίνακας:

Η συνέχεια στην Ιστοσελίδα του μαθήματος "Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία"
http://sociologist2007.googlepages.com/