Μαρξ και αλλοτρίωση

Ως αλλοτρίωση ή αποξένωση νοείται να είναι κανείς σε απόσταση από κάτι, σε αντίθεση με κάτι ή σε μια προβληματική σχέση με κάτι. Ο Μαρξ στα πρώιμα γραπτά του διατύπωνε μια σημασία της λέξης «αλλοτρίωση». Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Μαρξ, όταν λέμε ότι είμαστε αλλοτριωμένοι ή αποξενωμένοι αυτό σημαίνει πως ότι δεν έχουμε μια κατάλληλη σχέση ως προς ορισμένα προϊόντα, δραστηριότητες, ανθρώπους ή χαρακτηριστικά στοιχεία της ζωής μας. Έτσι, ουσιαστικά αισθανόμαστε ανικανοποίητοι και δεν είμαστε ευτυχισμένοι. Το να πετύχουμε τους στόχους μας, τις επιδιώξεις μας και τις επιθυμίες μας σημαίνει ότι βρισκόμαστε σε μια αρμονική σχέση ως προς αυτά τα πράγματα.

Κατά τον Μαρξ το πρωταρχικό γνώρισμα της ανθρώπινης ζωής είναι η «παραγωγική δραστηριότητα».  Τα ανθρώπινα όντα είναι, κατά τον Μαρξ, τα κατ’ εξοχήν όντα που πρέπει να είναι παραγωγικά, που πρέπει να συνεργάζονται και να αλληλεπιδρούν με τη φύση και τα άλλα ανθρώπινα όντα ώστε να δημιουργούν πράγματα και καταστάσεις για να επιφέρουν αλλαγές στον κόσμο που μας περιβάλλει. Το ειδικό χαρακτηριστικό που αποτελεί την «πεμπτουσία» των ανθρώπινου είδους είναι η παραγωγική ικανότητά του. Έτσι, το να αποξενωνόμαστε από το είδος μας σημαίνει να απομακρυνόμαστε από τη θεμελιώδη φύση μας ως παραγωγικά όντα. Η παραγωγική ικανότητα των ανθρώπων είναι αναγκαία για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Για τους ανθρώπους, η παραγωγή είναι ουσιαστικά ικανοποίηση. Ουσιαστικά, η παραγωγή είναι κοινωνική δραστηριότητα. Επιπλέον, σε αντίθεση με τα ζώα, μπορούμε να κάνουμε επιλογές σχετικά με το τι παράγουμε και πώς το παράγουμε. Αυτό είναι σημαντικό γιατί αυτή η ικανότητα μας καθιστά ικανούς να να επιλέγουμε  ποιο θα είναι το είδος της ατομικής, πολιτικής και κοινωνικής ζωής να ζήσουμε. 

Ο Μαρξ θεωρεί ότι το χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης είναι ότι οι άνθρωποι απολαμβάνουν την εργασία που τους προκαλεί και τους κινητοποιεί να δημιουργούν, ολοένα και πιο αποτελεσματικά, περισσότερα και καλύτερα προϊόντα. Όταν οι άνθρωποι είναι σε θέση να κάνουν μια τόσο ωραία δουλεία την προτιμήσουν από τη σχόλη. Όμως, στον καπιταλισμό τα πράγματα δεν είναι τόσο ιδανικά. Αντιθέτως, η εργασία θεωρείται αναγκαιότητα και αγγαρεία. Οι εργαζόμενοι δεν είναι ελεύθεροι συνειδητοί κοινωνικοί παραγωγοί αλλά εξαναγκάζονται να δουλεύουν σε δουλειές που δεν τους ευχαριστούν και δεν τους ικανοποιούν και τους φέρνουν σε σύγκρουση με άλλους ανθρώπους. Έτσι, η αλλοτρίωση των εργαζομένων παίρνει τέσσερις μορφές: 1) αποξένωση από τα προϊόντα που παράγουν, 2) αποξένωση από την ίδια την παραγωγική τους δραστηριότητα, 3) απομάκρυνση από την ανθρώπινη ουσία και 4) αποξένωση από τους άλλους ανθρώπους.

Ας δουμε έτσι κι αυτή τη διάσταση της σημερινής κρίσης.

Θάνάσης Τσακίρης