Yπάρχει μεταμοντέρνα τέχνη - όχι μόνο η ζωγραφική και γλυπτική, αλλά και η αρχιτεκτονική, η μουσική, η λογοτεχνία, το δράμα κλπ. Τα βασικά χαρακτηριστικά είναι η έλλειψη βάθους και νοήματος. Υπάρχει μια ποικιλία μορφών και περιεχομένων. Η κριτικός τέχνης Suzy Gablik σε μια ομιλία της στο Λος Άντζελες μίλησε για το πολυδιάστατο και ολισθηρό χώρο του μεταμοντερνισμού όπου τα πάντα είναι αποδεικτά, όπως ένα παιχνίδι χωρίς κανόνες. Οι κινητές εικόνες ... δεν διατηρούν καμία σχέση με τίποτα, και το νόημα αποσπάται. Διαχωριζόμενες και αποπροσανατολισμένες, γλιστρούν μεταξύ τους, αδυνατώντας να συνδεθούν σε μια συνεπή ακολουθία. Οι διακυμάνσεις αλλά οι αμοιβαίες αλληλεπιδράσεις τους δεν είναι σε θέση να καθορίσουν το νόημα .
Για μια σύντομη περίοδο το 1968, φαινόταν μια ισχυρή πιθανότητα να σημειωθούν σημαντικές πολιτικές αλλαγές σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο ως αποτέλεσμα της μαζικές κινητοποιήσεις στις οποίες συμμετείχαν φοιτητές, συνδικαλιστές, διαδηλωτές εναντίον πολέμου κατά του Βιετνάμ, φιλελεύθερους κομμουνιστές και μαχητικούς σοσιαλιστές. Αυτό δεν έγινε στη Γαλλία, όπου ο αγώνας ήταν αναμφισβήτητα ο πιο έντονος, κι αυτό οδήγησε στην πτώση της τεράστιας επιρροής που ασκούσε προηγουμένως το μεγάλο Κομμουνιστικό Κόμμα (στο οποίο συμμετείχαν οι περισσότεροι διανοούμενοι ). Αυτή η απογοήτευση οδήγησε στην αποδέσμευση τους από την πολιτική και στην έλλειψη εμπιστοσύνης σε μεγάλες θεωρίες, όπως ο μαρξισμός, με τις προσπάθησαν, αλλά απέτυχαν να εξηγήσουν την πραγματικότητα της κοινωνικής ζωής και άρχισαν να διαμορφώνουν ιδέες που εντάχθηκαν στα θέματα που διερευνούν οι σύγχρονοι καλλιτέχνες. Παρά τις πολλές διαφωνίες τους, τόνισαν τον αποσπασματικό και πλουραλιστικό χαρακτήρα της πραγματικότητας. Αρνήθηκαν να σκέφτονται οι άνθρωποι την ικανότητα να φτάσουν σε οποιοδήποτε αντικειμενικό απολογισμό αυτής της πραγματικότητας. Οποιαδήποτε ιδεολογία ή κοινωνική θεωρία που δικαιολόγησε την ανθρώπινη δράση ως μέσο προόδου καταδικάστηκε ως άνευ νοήματος. Μεγάλές κοινωνικές θεωρίες ή αφηγήσεις που δικαιολόγησαν την ανθρώπινη δραστηριότητα δεν είναι πλέον αξιόπιστες. Δεν υπάρχουν καθολικές αλήθειες. Το μόνο που έχουν κάνει στο παρελθόν είναι η νομιμοποίηση της εξουσία των γνωριζόντων.
Στο επίκεντρο αυτών των «Νέων Χρόνων» ήταν η μετάβαση από την οικονομία της φορντικής μαζικής παραγωγής σε μια νέα, πιο ευέλικτη, μεταφορντική τάξη βασισμένη στους υπολογιστές, την πληροφορική τεχνολογία, το διαδίκτυο και τη ρομποτική. Η μαζική παραγωγή, ο μαζικός καταναλωτής, η μεγάλη πόλη, ο μεγάλος αδελφός, η εκτεταμένη κατοικία και το έθνος-κράτος βρίσκονται σε παρακμή: η ευελιξία, η πολυμορφία, η διαφοροποίηση, η κινητικότητα, η επικοινωνία, η αποκέντρωση και η διεθνοποίηση . Στη διαδικασία αυτή μεταμορφώνονται οι δικές μας ταυτότητες, η αίσθηση του εαυτού μας, οι υποκειμενικότητες μας. Βρισκόμαστε διαρκώς σε μετάβαση σε μια νέα εποχή.
Το Δεκέμβριο του 1991, κυκλοφορούσε το τελευταίο τεύχος ενός ιστορικού μηνιαίου περιοδικού της βρετανικής αριστεράς, το Marxism Today. Οι καιροί άλλαζαν με ραγδαίους ρυθμούς. Ο “υπαρκτός σοσιαλισμός” της Ανατολικής Ευρώπης και της ΕΣΣΔ ("τέσσερις λέξεις-τέσσερα ψέματα" κατά τον Κορνήλιο Καστοριάδη) είχε καταρρεύσει τόσο ως πολιτικό και οικονομικό καθεστώς όσο και ως ιδεολογία. Στη Δυτική Ευρώπη, ωστόσο, η κατάρρευση αυτή είχε επέλθει αρκετά χρόνια νωρίτερα και είχαν σχηματισθεί διάφορα πολιτικο-ιδεολογικά ρεύματα στην αριστερά που προσπαθούσαν να ανταποκριθούν στα καθήκοντα τα οποία έθεταν οι καινούργιες συγκυρίες. Από τις σελίδες του Marxism Today εκφράζονταν πολλές τάσεις που ανίχνευαν τα καινούργια σχήματα που δημιουργούνταν ως αποτελέσματα της καπιταλιστικής ανασυγκρότησης υπό νεοφιλελεύθερη ηγεμονία. Μία από τις σημαντικότερες τάσεις ήταν αυτή των New Times.
Εξέχουσες φυσιογνωμίες αυτής της τάσης είναι οι Ernesto Laclau και Chantal Mouffe που οι απόψεις τους περί “Νέων Καιρών” εκφράζανε ένα μίγμα “μεταμοντερνισμού” και “μεταμαρξισμού”. Σε άρθρο τους (Οκτώβριος 1988) έγραφαν τα εξής: “Εάν δεν παραδεχτεί η Αριστερά αυτούς τους Νέους Καιρούς, θα πρέπει να ζήσει στο περιθώριο…Στο επίκεντρο των Νέων Καιρών βρίσκεται μια μεταβολή από την παλιά φορντιστική οικονομία της μαζικής παραγωγής σε μια νέα, περισσότερο ευέλικτη μεταφορντιστική τάξη βασισμένη στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, στην πληροφορική και στην ρομποτική. Όμως, οι Νέοι Καιροί δεν περιορίζονται μόνο στην οικονομική αλλαγή. Ο κόσμος μας ξαναφτιάχνεται. Η μαζική παραγωγή, ο μαζικός καταναλωτής, η μεγάλη πόλη, το κράτος – μεγάλος αδελφός, η άτακτη οικιστική εξάπλωση, και το έθνος-κράτος, βρίσκονται σε φάση παρακμής. Αντιθέτως, σε άνοδο βρίσκονται η ευελιξία, η ποικιλομορφία, η διαφοροποίηση, η κινητικότητα, η επικοινωνία, η αποκέντρωση και η διεθνοποίηση. Στην πορεία μετασχηματίζονται οι ίδιες οι ταυτότητές μας, η αίσθηση του εαυτού μας, οι ίδιες οι υποκειμενικότητές μας.” Και πώς θα μπορέσουμε μέσα σ’ αυτήν την κατάσταση να προσανατολιστούμε χωρίς μια γενική θεωρία; “Μόνον ο Θεός γνωρίζει” ήταν ο τίτλος του άρθρου-απάντηση του E. Laclau που δημοσιεύτηκε στο ακροτελεύτιο τεύχος του περιοδικού (βλ. μετάφραση σε ειδικό τεύχος του περιοδικού Homo Politicus, 1993). Στη Βρετανία ήταν ισχυρό το ρεύμα του επαναστατικού αντισταλινικού μαρξισμού. Επιφανής εκπρόσωπός του είναι ο ελληνικής καταγωγής Alex Callinicos, που ανέλαβε την κριτική της παραπάνω άποψης. Στο βιβλίο του Against Post-modernism: a Marxist critique (1989) ο A. Callinicos διατύπωνε την απόρριψη ότι μπαίνουμε σε μεταμοντέρνους Νέους Καιρούς, ορίζοντας τη δική του προσέγγιση ως “συνέχιση σε ιδιαίτερα ελάσσονα τόνο την κριτική του Marx για τη θρησκεία, στην οποία αντιμετωπίζει ιδιαίτερα τη Χριστιανοσύνη όχι απλά, όπως είχε κάνει ο Διαφωτισμός, ως σύνολο λαθεμένων πεποιθήσεων, αλλά ως την παραμορφωμένη αντανάκλαση πραγματικών αναγκών που αρνείται η ταξική κοινωνία. Κατά παρόμοιο τρόπο, δεν επιδιώκω εδώ να δείξω απλώς τη διανοητική ανεπάρκεια του μεταμοντερνισμού, που κατανοείται ως διαβεβαίωση, αιτιολογούμενη με την επίκληση της μεταμοντέρνας τέχνης, της μεταδομιστικής φιλοσοφίας και τη θεωρία της μεταβιομηχανικής κοινωνίας, ότι εισερχόμαστε σε μια μεταμοντέρνα εποχή, αλλά να τον θέσω σε ιστορικό πλαίσιο. Τότε, ο μεταμοντερνισμός θα μπορέσει να ιδωθεί καλύτερα ως ένα σύμπτωμα.” 10 χρόνια μετά πού βρισκόμαστε; Είμαστε βαθιά μέσα στη μεταμοντέρνα εποχή ή δεν πρόκειται να μπούμε ποτέ σε κάτι που δεν υπάρχει; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό και να μπορέσουμε να χαράξουμε μια νέα πορεία, θα χρειαστεί να ασκήσουμε κριτική και στις δύο παραπάνω απόψεις. Στην πρώτη πρέπει να καταλογίσουμε έναν άκρατο δυτικοκεντρισμό μιας και βλέπει τις όποιες αλλαγές υπό το πρίσμα ενός “δυτικού ανθρώπου”, και μάλιστα με την “ουσιοκρατική” λογική την οποία δήθεν απορρίπτει. Επίσης θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η απώτερη κατάληξη της λογικής της είναι η ενσωμάτωση στις κυρίαρχες αντιλήψεις της νέας σοσιαλδημοκρατίας. Στη δεύτερη θα πρέπει να καταλογίσουμε αδυναμία να αντιληφθεί, πράγματι, τις αλλαγές που έχουν επέλθει στα πλαίσια του καπιταλισμού και τις αναπροσαρμογές που πρέπει να γίνουν στην επαναστατική στρατηγική. Οι συνεχείς διασπάσεις του χώρου αυτού αποδεικνύουν την ύπαρξη της ανάγκης αναπροσαρμογής ώστε να ληφθούν υπόψη οι αλλαγές και οι συνέπειές τους για τα ταξικά υποκείμενα.
Θανάσης Τσακίρης
Συνεχιζεται...
No comments:
Post a Comment