Ζίγκμουντ Μπάουμαν (19-11-1925/9-1-2017) Η ρευστότητα της ανθρώπινης υπόστασης

Ζίγκμουντ Μπάουμαν (19-11-1925/9-1-2017)

Η ρευστότητα της ανθρώπινης υπόστασης

Γεννήθηκε στην πόλη Πόζναν. Οι γονείς ήταν Ισραηλίτες. Κατά την διάρκεια της εφηβείας του, η Ναζιστική Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία (1939), γεγονός που ανάγκασε την οικογένειά του να προσφύγει στη Σοβιετική Ένωση. Αργότερα στρατολογήθηκε στον υπό Σοβιετική επίβλεψη Πολωνικό Κόκκινο Στρατό, ως καθοδηγητής πολιτικής εκπαίδευσης. Πήρε μέρος στις μάχες του Κόλμπεργκ (Πολωνία)  και του Βερολίνου. Τον Μάιο του 1945 του απονεμήθηκε ο Στρατιωτικός Σταυρός Ανδρείας. Στη συνέχεια εργάστηκε στη Στρατιωτική Υπηρεσία Πληροφοριών από το 1945 έως το 1948. Ενόσω ήταν στο στρατό, σπούδαζε στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας και το 1948 παντρεύτηκε τη Τζανίνα Λέβινσον. Οι γνώσεις του σχετικά με το Ολοκαύτωμα προήλθαν κατ’αρχάς από τη σύζυγό του, η οποία είχε επιζήσει από τον πόλεμο ως φυγάς, ενώ έχασε το μεγαλύτερο μέρος της οικογένειάς της. Το 1986 η Τζανίν δημοσίευσε τις αναμνήσεις της με το βιβλιο    Winter in the Morning (το 2006 εξέδωσε το βιβλίο Beyond These Walls: Escaping the Warsaw Ghetto – A Young Girl’s Story, μια αναθεωρημένη έκδοση του πρώτου).

Ο αντισημιτισμός στάθηκε εμπόδιο στην ακαδημαϊκή του πρόοδο και οδήγησε στην απόλυσή του από τον στρατό το 1954. Παράλληλα αυξανόταν η απογοήτευσή του από τον «κομμουνισμό» κι έτσι οι παράγοντες αυτοί διαμόρφωσαν την απόφασή του να φύγει από την Πολωνία το 1968. Πρώτος προορισμός του ήταν το Ισραήλ. Δεν αποδέχτηκε να γίνει σιωνιστής, και σύντομα αναχώρησε για το Λιντς της Αγγλίας το 1972. Μέχρι τότε ο Μπάουμαν μπορούσε να επιλέξει μια σπουδαία ακαδημαϊκή θέση οπουδήποτε, αλλά το Λιντς τον βόλευε. Του προσέφερε μια σταθερή θέση για να σκεφτεί, να γράψει και να διδάξει, όπως ο ίδιος επιθυμούσε, με καλούς συναδέλφους, αφοσιωμένη οικογένεια, φίλους και άξιους φοιτητές. Από το 1972 μέχρι το 1990 διετέλεσε καθηγητής και πρόεδρος του τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου του Λιντς. Από τη «συνταξιοδότηση» το 1990 και μετά, είχε δημοσιεύσει περίπου 40 σημαντικά βιβλία και συνέχιζε να παραδίδει μαθήματα σε όλο τον κόσμο.

Κατά τη διάρκεια της παραμονής στο London School of Economics, έγραψε μια  σημαντική μελέτη για το βρετανικό εργατικό σοσιαλιστικό κίνημα και τη σχέση του με την ταξική και κοινωνική διαστρωμάτωση. Συνέχισε να δημοσιεύει εργασίες του για το θέμα μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Ενώ τα μεταγενέστερα του βιβλία δεν ασχολούνται άμεσα με τα θέματα της τάξης, συνέχισε να περιγράφει τον εαυτό του ως σοσιαλιστή και ποτέ δεν απέρριψε τον μαρξισμό. Ο μαρξιστής θεωρητικός Αντόνιο Γκράμσι άσκησε πάνω του πολύ ισχυρή επιρροή. Επίσης δέχτηκε επιρροές από τον Γκεόργκ Ζίμμελ και τον Μαξ Βέμπερ, αλλά και από τους Θίοντορ Αντόρνο, Κορνήλιο Καστοριάδη και Εμανυέλ Λεβινάς. Μελέτησε εμβριθώς τη ρευστότητα της ανθρώπινης ταυτότητας, το Ολοκαύτωμα, το φαινόμενο του καταναλωτισμού και την παγκοσμιοποίηση.

Υποστηρίζει ότι καθώς οι άνθρωποι επιλέγουν να διαχειριστούν τα ατομικά ζητήματά τους ως καταναλωτές, ελπίζοντας να βρουν λύσεις στα ιδιωτικά τους προβλήματα ψωνίζοντας παύουν σε μεγάλο βαθμό να ενεργούν συλλογικά ως πολίτες που μοιράζονται τα κοινές δημόσιες υποθέσεις.

Ο Μπάουν επεσήμανε ότι η διάσωση των τραπεζών το 2007-08 ήταν επί της ουσίας  στιγμιαία δημιουργία ενός «κράτους πρόνοιας για τους πλούσιους». Έχοντας ζήσει δύο μορφές ολοκληρωτισμού, προειδοποίησε ότι η επερχόμενη αλλαγή θα ήταν αυταρχική. Με βάση τα βιβλία της Χάνα Άρεντ και του Αντόρνο  σχετικά με τον ολοκληρωτισμό και τον Διαφωτισμό, ανέπτυξε το επιχείρημα ότι το Ολοκαύτωμα δεν πρέπει απλώς να θεωρείται απλώς ως ένα γεγονός στην εβραϊκή ιστορία ούτε μια επιστροφή στην προνεωτερική βαρβαρότητα. Αντίθετα, το Ολοκαύτωμα θα πρέπει να θεωρηθεί βαθιά συνδεδεμένο με τον εκσυγχρονισμό και τις προσπάθειες επιβολής τάξης. Oι σύγχρονες μορφές γραφειοκρατίας την καθιστούν δυνατή. Ήταν απαραίτητο, για τους διοργανωτές του Ολοκαυτώματος, να βρουν τρόπους για να απομακρυνθούν όσοι ασκούν τη βία από τα θύματα - έτσι ώστε να μην υπάρχει περιθώριο για «εκρήξεις» ηθικής ευθύνης. Ήταν απαραίτητο να απομακρύνουν τους συμμετέχοντες από τα "πρόσωπα" των θύματος και να τα κατασκευάσουν ως "αντικείμενα" ελέγχου, χειραγώγησης και εξόντωσης. Παράγοντες όπως ο διαδικαστικός ορθολογισμός, ο καταμερισμός της εργασίας σε ολοένα μικρότερα και απλούστερα καθήκοντα, η ταξινομική κατηγοριοποίηση των διαφορετικών ειδών και η τάση  υπακοής στους κανόνες ως ηθικώς σωστή,  έπαιξαν το ρόλο τους στο ολοκαύτωμα. Υποστήριξε ότι για το λόγο αυτό οι σύγχρονες κοινωνίες δεν έχουν κατανοήσει πλήρως τα διδάγματα του Ολοκαυτώματος. Οι Εβραίοι έγιναν οι κατ’ εξοχήν «ξένοι», οι «άλλοι» στην Ευρώπη. Η Τελική Λύση απεικονίστηκε από αυτόν ως ακραίο παράδειγμα της προσπάθειας που έκανε η κοινωνία να εξαλείψει τα «δυσάρεστα», τα «άβολα» και «αμφίσημα» στοιχεία που υπάρχουν στο εσωτερικό της.

            Έργα του μεταφρασμένα στα ελληνικά κατά χρονολογική σειρά

•          (1994) Ο πολιτισμός ως πράξη

•          (1998) Και πάλι μόνοι

•          (2002) Η μετανεωτερικότητα και τα δεινά της

•          (2004) Παγκοσμιοποίηση

•          (2004) Η εργασία, ο καταναλωτισμός και οι νεόπτωχοι

•          (2005) Σπαταλημένες ζωές

•          (2006) Ρευστή αγάπη

•          (2007) Ρευστός φόβος

•          (2008) Ζωή για κατανάλωση

•          (2009) Ρευστοί καιροί

•          (2012) Παράπλευρες απώλειες

•          (2013) Πλούτος και ανισότητα

Επιλογή έργων του συγγραφέα στα Αγγλικά

·        1972 Between Class and Elite: Evolution of the British Labour Movement. 

·        1973: Culture as Praxis.

·        1976: Socialism: The Active Utopia.

·        1976: Towards a Critical Sociology: An Essay on Common-Sense and Emancipation.

·        1978: Hermeneutics and Social Science: Approaches to Understanding.

·        1982: Memories of Class: The Pre-history and After-life of Class.

·        1985 Stalin and the peasant revolution: a case study in the dialectics of master and slave.

·        1987: Legislators and interpreters: On Modernity, Post-Modernity, Intellectuals.  

·        1988: Freedom.

·        1989: Modernity and the Holocaust

·        1990: Paradoxes of Assimilation.

·        1990: Thinking Sociologically. An introduction for Everyone.  

·        1991: Modernity and Ambivalence.

·        1992: Intimations of Postmodernity.

·        1992: Mortality, Immortality and Other Life Strategies.

·        1999: In Search of Politics.

·        2001: Community. Seeking Safety in an Insecure World.

·        2001: The Individualized Society.

·        2002: Society Under Siege.

·        2003: City of fears, city of hopes.

·        2004: Europe: An Unfinished Adventure.

·        2008: Does Ethics Have a Chance in a World of Consumers?

·        2008: The Art of Life.

·        2010: 44 Letters from the Liquid Modern World

·        2011: Culture in a Liquid Modern World.

·        2012: This is Not a Diary.

·        2013: Does the Richness of the Few Benefit Us All?

·        2016: Strangers at Our Door.

·        2017: Retrotopia.

·        2017: A Chronicle of Crisis: 2011—2016.