ΛΙΑΛΙΟΥΤΗ ΖΗΝΟΒΙΑ «O ΑΛΛΟΣ» ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, 1953-1973

Πώς μπορεί, άραγε, να προωθήσει τους στόχους της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής μια θεατρική παράσταση του Άρθουρ Μίλλερ στην Αθήνα; Και, αντίστροφα, πόσο ζημιώνονται οι ίδιοι στόχοι από μια εντυπωσιακή επίδειξη βιομηχανικών προϊόντων στο σοβιετικό περίπτερο της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα στα οποία επιχειρεί να απαντήσει το παρόν βιβλίο, μέσα από την παρουσίαση της στρατηγικής και των μέσων που υιοθέτησε η πολιτιστική διπλωματία των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ελλάδα την περίοδο 1953-1973, υπό το πρίσμα της συγκρότησης της μεταπολεμικής αμερικανικής ηγεμονίας. Βασικό άξονα της μελέτης αποτελεί η προσπάθεια των ΗΠΑ να οικοδομήσουν δίκτυα επιρροής, αναζητώντας και εξοικειώνοντας με την ιδέα του αμερικανισμού τους δυνητικούς ηγέτες της ελληνικής πολιτικής, οικονομικής και πνευματικής ζωής.
Η έκδοση στηρίζεται στην επεξεργασία ενός εκτεταμένου πρωτογενούς υλικού, το οποίο περιλαμβάνει τα αρχεία του Bureau of Educational and Cultural Affairs του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ, της United States
Information Agency, καθώς και τα προεδρικά Αρχεία Τρούμαν, Αϊζενχάουερ, Κέννεντυ και Τζόνσον, τα οποία φωτίζουν τη διαμόρφωση των προπαγανδιστικών δράσεων και των εκπαιδευτικών και πολιτιστικών προγραμμάτων της αμερικανικής κυβέρνησης.
Η συγγραφέας παρακολουθεί τους στόχους, τις επιτυχίες και τις αστοχίες της αμερικανικής πολιτιστικής διπλωματίας στο πλαίσιο του ψυχρού Πολέμου, σε συνάρτηση με τις εξελίξεις στην ελληνική πολιτική σκηνή. Ξεχωριστή θέση σε αυτή την προβληματική αποτελεί η προσέγγιση της εξέλιξης των ερευνών κοινής γνώμης ως εργαλείου της αμερικανικής πολιτιστικής διπλωματίας, με ιδιαίτερη αναφορά στις έρευνες που διενεργήθηκαν στην Ελλάδα υπό αμερικανική επίβλεψη. Συνολικά, το βιβλίο εικονογραφεί μια εποχή κατά την οποία η μάχη των δύο μεγάλων αντιπάλων, των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, προσέδωσε πολιτικό περιεχόμενο στη σφαίρα της πολιτιστικής δράσης. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Περιεχόμενα
Συντομογραφίες
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Κράτος και κοινωνία στον Ψυχρό Πόλεμο
Η ιδεολογία του αμερικανισμού
Ολοκληρωτικός Ψυχρός Πόλεμος, πολιτιστική διπλωματία και ήπια ισχύς
Ηγεσία, πολιτική επιρροή και συμπεριφορικές επιστήμες
Η ελληνική περίπτωση: Ερευνητικά ερωτήματα και υποθέσεις εργασίας
1. ΟΙ ΕΡΕΥΝΕΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ
1.1 Εισαγωγή: Οι έρευνες κοινής γνώμης ως εργαλείο του Ψυχρού Πολέμου
1.2 Έρευνες κοινής γνώμης και η ελληνική περίπτωση
1.2.1 Το προοίμιο: Οι βουλευτικές εκλογές του Μαρτίου του 1946
1.2.2 Κοινωνική έρευνα και προπαγάνδα τη δεκαετία του 1950: Μελέτη μιας περίπτωσης
1.2.3 Οι έρευνες της USIA: Ελληνική και διεθνής διάσταση
1.2.4 Παραδοχές και υποθέσεις εργασίας για τη μελέτη της ελληνικής περίπτωσης
1.2.5 Έρευνες σχετικές με την αμερικανική πολιτιστική διείσδυση
1.2.6 Προσλήψεις των υπερδυνάμεων στις έρευνες κοινής γνώμης και το ζήτημα της αμερικανικής ισχύος
1.3 Σύνοψη
2. ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, 1953-1973
2.1 Θεσμικές και πολιτικές προϋποθέσεις της αμερικανικής πολιτιστικής διπλωματίας
2.1.1 Η πρώιμη φάση
2.1.2 Αναδιοργάνωση και εξέλιξη
2.2 Γενικός προσανατολισμός και στόχοι της αμερικανικής πολιτιστικής διπλωματίας στην Ελλάδα, 1953-1973
2.2.1 Το αντιαμερικανικό αίσθημα κατά τη δεκαετία του '50 και οι ελληνικές εκλογές
2.2.2 Η αμερικανική βοήθεια ως προπαγανδιστικό πρόβλημα κατά τη δεκαετία του '50
2.2.3 Η πρόκληση του κομμουνισμού και της σοβιετικής επιρροής
2.2.4 Το πρόβλημα της ετεροδικίας
2.2.5 Αμερικανική στρατιωτική ισχύς και ΝΑΤΟ
2.2.6 Η πολιτισμική και τεχνολογική συνιστώσα της αμερικανικής εικόνας
2.2.7 Κοινωνικές και πολιτικές προκλήσεις στις αρχές της δεκαετίας του'60
2.2.8 Πτυχές της αντικομμουνιστικής εκστρατείας
2.2.9 Ο τερματισμός της αμερικανικής βοήθειας ως πρόβλημα προπαγάνδας
2.2.10 Διμερής ένταση και πολιτική κρίση: Κυπριακό, Ιουλιανά και αντιαμερικανισμός
2.3 Η τομή της δικτατορίας
2.4 Σύνοψη
3. ΟΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
3.1 Προγράμματα ανταλλαγών, εκπαίδευση και οι ελληνικές ελίτ
3.1.1 Διερευνώντας τον αντίκτυπο των προγραμμάτων ανταλλαγών
3.1.2α Ομάδες ειδικού ενδιαφέροντος για την αμερικανική πολιτιστική διπλωματία: Πολιτικό προσωπικό και συνδικαλιστές
3.1.2β Οι άνθρωποι του Τύπου
3.1.2γ Διανοούμενοι, συγγραφείς και φοιτητές
3.1.2 Εκπρόσωποι της ακαδημαϊκής κοινότητας
3.1.3 Οι αντιφάσεις του προγράμματος ανταλλαγών: Η περίπτωση των ελληνικών βιβλιοθηκών και της αστυνομίας
3.2 Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα στο επίκεντρο της αμερικανικής πολιτιστικής διπλωματίας
3.3 Το αμερικανικό εκπαιδευτικό μοντέλο ως μέσο πολιτιστικής διπλωματίας
3.4 Προβλήματα και κινήσεις για μια επαναπροσέγγιση των πολιτικών ελίτ
3.5 Προώθηση της αγγλικής γλώσσας
3.6 ΜΜΕ και πολιτισμός στη δίνη του Ψυχρού Πολέμου
3.6.1 Ο ρόλος της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης
3.6.2 Δίκτυα επιρροής στον τομέα του πολιτισμού και το ζητούμενο της αποτελεσματικότητας
3.6.3 Προσπάθειες επηρεασμού των ελληνικών ΜΜΕ και ο ανταγωνισμός με το αντίπαλον δέος
3.6.4 Η ραδιοτηλεόραση
3.7 Σύνοψη
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Α. Ελληνόγλωσση
Β. Ξενόγλωσση
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ

Λεπτομέρειες
ISBN13 9789605245474
Εκδότης ΠΕΚ (ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ)
Σειρά ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Χρονολογία Έκδοσης Σεπτέμβριος 2019
Αριθμός σελίδων 352
Επιμέλεια ΓΙΑΡΜΕΝΙΤΗΣ ΠΕΤΡΟΣ

Στην «Εποχή» που κυκλοφορεί την Κυριακή ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΤΙΤΛΟΣ: Τρία κλικ ακόμα πιο δεξιά

Στην «Εποχή» που κυκλοφορεί την Κυριακή

ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΤΙΤΛΟΣ: Τρία κλικ ακόμα πιο δεξιά

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Ανδρέας Ξανθός: «Η κυβέρνηση διαμορφώνεται σε ένα επικίνδυνο υβρίδιο»

Νατάσα Ρωμανού: «Μοναδική ευκαιρία για ένα νέο μοντέλο ζωής»

Γιώργος Ψυχογιός: «Στοχοποίηση των προσφύγων και μεταναστών»

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

«Με πρότυπο το νησί των δακρύων Έλλις» της Τζέλας Αλιπράντη

«Η Ιστορία, ο Χρόνος και ο Χώρος...» του Κωστή Γιούργου

«Μα τι κάνει αυτός ο Ντράγκι;» του Θόδωρου Παρασκευόπουλου

«Από το "παρών" στο "όχι"» ομιλία του Νίκου Φίλη

ΔΙΕΘΝΗ

Βικτόρια Ντόντα: «Η κύρια δυσκολία θα είναι μια συμφωνία επαναδιαπραγμάτευσης με το ΔΝΤ»

«Ποιος νοιάζεται για την Αυστρία;» του Δημήτρη Σμυρναίου

«Τα ισπανικά αινίγματα» του Στίβεν Φόρτι

Πορτογαλία: «Απόψε θα δούμε τι σκέφτονται πραγματικά οι ψηφοφόροι γι' αυτά τα 4 χρόνια» του Γκοφρέντο Αντινόλφι

«Ένα κακό μήνυμα από την ΕΕ», μτφ της Ελένγκως Μανουσάκη

Τραμπ-Ζελένσκι: «Ένα τηλεφώνημα... με συνέπειες» του Μιχάλη Ρένεση

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

«Κράτηση και τιμωρία για τους πρόσφυγες» του Βασίλη Παπαστεργίου

«ΣτΕ: Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών, τόμος ΙΙΙ» της Ελένης Καλαμπάκου

«Η απροκάλυπτη ταξική μεροληψία της Νέας Δημοκρατίας» του Θέμη Αχτσιόγλου

«Η ριζική ενδεχομενικότητα του μέλλοντος στην περίπτωση των Εξαρχείων» του Βασίλη Ρόγγα

«Η "ταλαιπωρία" των λίγων και το σόφισμα του ΣΕΒ για τις τριετίες» του Τάσου Γιαννόπουλου

«Καταργήθηκε η προσευχή στο Βρεφοκομείο Πατρών» της Μαρίας Γεωργακοπούλου

«Ενεργειακή μετάβαση με δημοκρατία» του Πέτρου Ζούνη

«Η Κόνιστρα Πετραλώνων περνάει στους κατοίκους» της Μαρίας Λυκούρα

ΘΕΜΑΤΑ

«Στην Ευρώπη "μας", όλα πάνε καλά» του Κώστα Αρβανίτη

«Πρωθυπουργός για τους λίγους» του Θωμά Τσαλαπάτη

Ιστορίες από τα γήπεδα: «Πεθαίνοντας στην Μαδρίτη» του Μ. Διόγου

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο επικός Ελ Σιντ συστήνεται: Οι συντελεστές της πρώτης απευθείας μετάφρασης στα ελληνικά Ιωάννης Κιορίδης, Στέργιος Ντέρτσας, Αλμπέρτο Μοντανέρ δίνουν συνέντευξη στον Σπύρο Αραβανή

«Με το βλέμμα στραμμένο στους χαμένους», ο Κώστας Αθανασίου γράφει για το βιβλίο του Γιόζεφ Ροτ «Τα χρόνια των ξενοδοχείων»

«Συναρπαστική αφήγηση, στέρεοι χαρακτήρες», o Στράτος Κερσανίδης γράφει για του βιβλίο του Βασίλη Τσιράκη «Οι αλώβητοι»

Ο Στράτος Κερσανίδης μας παρουσιάζει τις νέες κινηματογραφικές ταινίες αυτής της εβδομάδας

Η Λιάνα Μαλανδρενιώτη κάνει «Μουσικές προτάσεις»

Η Κατερίνα Αναστασίου χαρτογραφεί τους εικαστικούς προορισμούς  αυτής της περιόδου στον Εικαστικό Χάρτη

ΙΔΕΕΣ

Χούλιο Ρίος: «Στόχος της Κίνας να ολοκληρώσει το όνειρο του εκσυγχρονισμού»

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ

«Κεντρική πολιτική σκηνή και τοπική αυτοδιοίκηση» του Νίκου Δασκαλόπουλου

Στην ΕΠΟΧΗ της Κυριακής διαβάζετε και τις στήλες:

«Στα δίκτυα του κόσμου» από τον Δημήτρη Γκιβίση

Δαιμονικά από τον δικηγόρο του διαβόλου.

--

Η ΕΠΟΧΗ

ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ ΑΝΑΝΕΩΤΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ

Γ Σεπτεμβρίου 56, 5ος  όροφος, Αθήνα Τ.Κ. 104 33 

Τηλέφωνα: 210 3619513, 210 3619514

Φοιτητικό κίνημα και αμφισβητηση 1ο (του Θανάση Τσακίρη)

Φοιτητικό κίνημα

Ως νεολαία εννοούμε μια ηλικιακή ομάδα μεταξύ 14 και 25 ετών[1] που βρίσκεται σε διαδικασία εκπαίδευσης και διαμόρφωσης ατομικής και συλλογικής ταυτότητας για την ένταξή της στην κοινωνία.[2] Η νεολαία είναι μια διαταξική κοινωνική κατηγορία. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν διαπερνάται από ταξικές, φυλετικές, θρησκευτικές και άλλες κοινωνικές αντιθέσεις. Οι φοιτητές, αποτελούν και αυτοί μια διαταξική κοινωνική υποκατηγορία στο εσωτερικό της, σύμφωνα με τον Ν. Πουλαντζά. Τα μέλη της έχουν διαφορετικές ταξικές καταγωγές αλλά παίζουν συγκεκριμένο ρόλο και ασκούν συγκεκριμένη λειτουργία στον κοινωνικό σχηματισμό.

Το φοιτητικό κίνημα ως ένα από τα κοινωνικά κινήματα της εποχής της νεωτερικότητας είναι και αυτό μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας νέων ανθρώπων να ασκήσουν επιρροή στην Πολιτική και στα επιμέρους πεδία άσκησής της, να συνδιαμορφώσουν όρους για την πολιτική, οικονομική, οικολογική και τη γενικότερη κοινωνική αλλαγή. Πιο συγκεκριμένα, αποσκοπεί στην καθιέρωση αλλαγών στα πλαίσια των ανώτερων και ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων όσον αφορά το πρόγραμμα, τη χρηματοδότηση και τις συνθήκες σπουδών.  Σε μια πιο αναβαθμισμένη εκδοχή του φοιτητικού κινήματος διεκδικείται η αλλαγή του γενικότερου ιδεολογικού πλαισίου που διέπει τη λειτουργία και τις δραστηριότητες των ΑΕΙ ώστε να μην παράγονται απλοί τεχνοκράτες χωρίς κοινωνικές αναφορές και δράση αλλά αυτά να είναι ανοιχτά στην κοινωνία και τα προβλήματα και τα κινήματά της ώστε να ολοκληρώνεται η κοινωνικοποίηση των πολιτών με δημοκρατική συνείδηση. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε ότι οι φοιτητές δεν είναι πάντοτε προοδευτικοί. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της Βρετανικής Γενικής Απεργίας του 1926 οι φοιτητές έγιναν απεργοσπάστες.[3]   . Οι Ταλιμπάν, που κυβερνούσαν το Αφγανιστάν σύμφωνα με την εκδοχή τους για το Ισλάμ, ξεκίνησαν ως φοιτητικό κίνημα. [4]  

Στην Ελλάδα δυο  μεγάλες αιματηρές διαδηλώσεις έγιναν με  μαζική συμμετοχή φοιτητών («Ευαγγελικά» και «Ορεστικά») με αίτημα τη μη μετάφραση του Ευαγγελίου στη δημοτική (1901) και της τριλογίας του Αισχύλου «Ορέστεια» στην απλή καθαρεύουσα.[5] Ωστόσο, το φοιτητικό κίνημα διαδραμάτισε γενικά ηγετικό ρόλο στην προαγωγή των αστικών δικαιωμάτων όπως η ελευθερία του λόγου. Χρειάζεται μόνο να τονισθεί ο κρίσιμος ρόλος των Ρώσων φοιτητών στη διάρκεια της δεκαετία του 1890 και στις αρχές του εικοστού αιώνα, που άνοιξαν το δρόμο στα επαναστατικά κινήματα που οδήγησαν στη Ρωσική Επανάσταση του 1917. Οι Κινέζοι φοιτητές ήταν επίσης βασικός παράγοντας στην επαναστατική έξαρση των αρχών του εικοστού αιώνα και προκαλώντας μεγάλο μέρος της πνευματικής ζύμωσης και της ανάδειξης στελεχών, τα οποία συνέβαλαν στην ανατροπή της δυναστείας του Manchu και στις μεταγενέστερες πολιτικές εξελίξεις στην Κίνα έως και την τελευταία ώθηση στην εξουσία της κομμουνιστικής αριστεράς το 1945-1949. Λιγότερο δραματικές, αν και όχι λιγότερο σημαντικές στο συγκεκριμένο τους πλαίσιο, ήταν οι δραστηριότητες των φοιτητικών ομάδων στη Δυτική Ευρώπη του δέκατου ένατου αιώνα.[6] Η πιο χαρακτηριστική ήταν η εξέγερση του Μάη του 1968 στην Γαλλία και άλλες χώρες της Δύσης.

---

[1] Για την έννοια και κατάσταση της νεολαίας (ή νεότητας κατά τον Σ. Αδραχά) τονίζεται ότι είναι μεταβλητή και ιστορική. Βλ. Ασδραχάς Σπύρος (2010) «Η νεότητα: Σταθερές και ιδιοπροσωπείες» στο Καραμανωλάκης Βαγγέλης, Ολυμπίτου, Παπαθανασίου Ιωάννα (επιμ.) Η ΗηλΗ Ελληνική νεολαία στον 20ό αιώνα: Πολιτικές διαδρομές, κοινωνικές πρακτικές και πολιτιστικές εκφράσεις. Αθήνα: Εκδ. Θεμέλιο, σελ. 11-14.  Για την χρονική –και όχι μόνο- οριοθέτηση του πληθυσμού που εντάσσεται στη νεολαία βλ. Δεμερτζής Νίκος, Μπουμπάρης Νίκος και Σταυρακάκης Γ. (2008) «Περί ΄νεολαίας’: σημασίες και συγκυρίες» στο Δεμερτζής Νίκος και Σταυρακάκης Γ. (επιμ) Νεολαία: ο αστάθμητος παράγοντας;» Αθήνα: Εκδ. Πολύτροπον, σελ. 31-52.

[2] Βλ. Schildt Axel and Sigfried Detlef (2006) “Youth, Consumption, and Politics in the Age of Radical Change”, στο Axel and Sigfried Detlef (eds) Between Marx and Coca-Cola: Youth Cultures in Changing European Societies, 1960-1980. New York, NY and Oxford, UK: Berghahn Books,

[3] Crooke Stan (2011) “General Strike, Britain 1926: The revolution that might have been” Workers’ Liberty, 25/1/2011  http://www.workersliberty.org/story/2011/01/25/general-strike-britain-1926-revolution-might-have-been

[4] West Julian (2001)  “Pakistan's 'godfathers of the Taliban' hold the key to hunt for bin Laden”, The Telegraph, 23/9/2001

http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/1341405/Pakistans-godfathers-of-the-Taliban-hold-the-key-to-hunt-for-bin-Laden.html

[5] Γ. ΓΙΑΤΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗΣ (2003) «Η επανάσταση για την τιμή της γλώσσας»

 Το Βήμα, Κυριακή 2 Νοεμβρίου 2003 - Αρ. Φύλλου 14005

http://web.archive.org/web/20070902085634/tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=14005&m=B41&aa=1

[6] Lipset Seymour Martin (1961.)Student Politics. New York , NY: Basic Books.

Συνεχίζεται....

Θανάσης Τσακίρης

Στον Δρόμο που κυκλοφορεί το Σάββατο 5 Οκτωβρίου... Φράχτης της Ευρώπης οικόπεδο των ΗΠΑ... Συνεχίζεται το «πείραμα» για τη μετατροπή της χώρας σε ειδική ζώνη γεωπολιτικών σχεδιασμών • Ταύτιση κυβέρνησης και αντιπολίτευσης με Ε.Ε. για το Προσφυγικό, ενώ η Τουρκία ασκεί πολιτική πληθυσμών και η ανθρωπιστική ρητορική πεθαίνει στις «Μόριες» • Άφιξη Πομπέο για αναβάθμιση βάσεων και παρουσίας των ΗΠΑ editorial All inclusive αποικιακά… Όλοι ομιλούν για οικονομικούς δείκτες, για πλεονάσματα, για ποσοστά και δεν καταλαβαίνουν (προσποιούνται) πως στην Ελλάδα φύονται πλέον με εκθετικούς ρυθμούς βάσεις και στρατιωτικές διευκολύνσεις (βλέπε επίσκεψη Πομπέο) καθώς και hotspots σε ολόκληρη πια τη χώρα. (Κλασικά ευδοκιμεί και το δέντρο «παπαριά» αφού σχεδόν όλοι έχουν κάτι να πουν για οποιοδήποτε θέμα όσο άσχετοι κι αν είναι, αλλά αυτό είναι άλλης τάξεως θέμα…). Διαβάστε όλο το editorial

40 χρόνια χωρις τον Νίκο Πουλαντζά

40 χρόνια πέρασαν από εκείνο το πρωί που μάθαμε το θλιβερό μαντάτο ότι ο Νίκος Πουλαντζάς ήταν νεκρός. Από τότε μέχρι σήμερα ο κόσμος άλλαξε και αλλάξαν μαζί του οι καιροί. Ας δούμε, όμως, ορισμένες βασικές θέσεις που διατύπωσε ο Νίκος Πουλαντζάς και που έμειναν ζωντανές στο δημόσιο διάλογο και έτυχαν παραπέρα επεξεργασίας από όσους/ες ακολούθησαν τα δύσβατα μονοπάτια στις "Άνδεις" της πολιτικής και κοινωνικής θεωρίας.




O Νίκος Πουλαντζάς απορρίπτοντας την άποψη του απολύτως οικονομικού χαρακτήρα των τάξεων και τον μυθολογικό δυισμό τους, θεωρεί ότι οι ιδεολογικοί και πολιτικοί παράγοντες στη συγκυρία επηρεάζουν τη συγκρότηση και δράση των κοινωνικών τάξεων. Οι τάξεις δεν μπορούν να οριστούν ξέχωρα από την πάλη. Έτσι ο Πουλαντζάς απορρίπτει ουσιαστικά μια στενή δομική αντίληψη για τις τάξεις υπέρ μιας πιο ευρείας σχεσιακής δομικής αντίληψης. Οι τάξεις, μόνο κατ’ αρχήν, προσδιορίζονται δομικά, δηλαδή υπάρχουν αντικειμενικά και ανεξάρτητα από τη θέληση ή τη συνείδηση των ατόμων. Στον προσδιορισμό των τάξεων τον κύριο ρόλο τον παίζουν οι κοινωνικές σχέσεις παραγωγής και οι πολιτικές ιδεολογικές σχέσεις αποτελούν μέρος αυτών των σχεσιακών δομικών προσδιορισμών. Συνεπώς, τα κριτήρια είναι οικονομικά, πολιτικά και ιδεολογικά. Στα οικονομικά κριτήρια προτείνει το διαχωρισμό των βιομηχανικών χειρωνάκτων «παραγωγικών εργατών» και των «μη παραγωγικών εργατών» με το κριτήριο της παραγωγής υπεραξίας και όχι με το κριτήριο του αν είναι κανείς μισθωτός ή μη.[1] Την εργατική τάξη την αποτελούν αυτοί που παράγουν άμεσα υπεραξία παράγοντας υλικά εμπορεύματα και όχι οι εργαζόμενοι στις υπηρεσίες, στο εμπόριο και στο κράτος. Οι τελευταίες ομάδες είναι που αποτελούν ένα μεγάλο τμήμα αυτού του κοινωνικού χώρου που ονομάζει «νέα μικροαστική τάξη». Είναι η τάξη των επαγγελματιών, των τεχνικών και των υπόλοιπων πνευματικά εργαζομένων, που είναι φορείς των κυρίαρχων ιδεολογικών σχέσεων. Οι ιδεολογικές και πολιτικές σχέσεις είναι οι κοινωνικές σχέσεις που διασφαλίζουν την αναπαραγωγή του κυρίαρχου τρόπου εκμετάλλευσης. Στο πολιτικό επίπεδο η διασφάλιση αυτή επιτυγχάνεται μέσω των σχέσεων εποπτείας και εξουσίας στο εσωτερικό των δημοσίων οργανισμών και των ιδιωτικών καπιταλιστικών επιχειρήσεων. Οι μισθωτοί διευθυντές-διαχειριστές και οι επόπτες βρίσκονται σε σχέση ανταγωνισμού με την εργατική τάξη ακόμα και αν εμπλέκονται στη διαδικασία της άμεσης παραγωγικής εργασίας. Στο ιδεολογικό επίπεδο η διάκριση «χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας» παίζει σημαντικότατο ρόλο στην υποταγή της εργατικής τάξης αποκλείοντάς την από τα «μυστικά» της γνώσης της παραγωγικής εργασίας στο σύνολό της. Αυξάνεται έτσι η εξάρτηση της εργατικής τάξης από το κεφάλαιο. Αυτοί οι μισθωτοί διευθυντές και επόπτες δεν είναι αντικείμενα εκμετάλλευσης με τη μορφή της κυρίαρχης καπιταλιστικής αλλά είναι συμμέτοχοι στην κυριαρχία πάνω στην εργατική τάξη είτε πολιτικά είτε ιδεολογικά. Μαζί με τους παραδοσιακούς μικροαστούς, όπως οι μικροκαταστηματάρχες και οι παλιοί τεχνίτες, αποτελούν μια ενιαία αλλά ετερογενή μικροαστική τάξη, που χαρακτηρίζεται από τα ιδεολογικά στοιχεία του ατομικιστικού ανταγωνισμού, του ρεφορμισμού και της πίστης σε ένα «ουδέτερο» κράτος, διαιτητή ανάμεσα στα αντιμαχόμενα ταξικά συμφέροντα.[2] Η θέση για την παραγωγική και μη παραγωγική εργασία αντιμετωπίστηκε αρκετά κριτικά από πολλούς.[3] Πρώτον, πολλές, αν όχι οι περισσότερες θέσεις στο πλαίσιο του κοινωνικού καταμερισμού εργασίας περιλαμβάνουν τόσο παραγωγικές όσο και μη παραγωγικές δραστηριότητες. Δεύτερον, δεν ξεκαθαρίζεται γιατί και πώς αυτή η διάκριση οδηγεί αναγκαστικά σε τόσο θεμελιακές διαφορές συμφερόντων και εμπειριών των εργαζομένων. Ο Καρλ Μαρξ είχε ήδη επισημάνει ότι από τους μη παραγωγικούς εργάτες η υπεραξία αποσπάται με την απλήρωτη εργασία τους που μειώνει το κόστος για τους καπιταλιστές.[4]

Ένα άλλο στοιχείο της συζήτησης που άνοιξε ο Πουλαντζάς στα πλαίσια του μαρξιστικού διαλόγου ήταν (τι άλλο;) το κράτος. Στις ΗΠΑ η συζήτηση διεξαγόταν με ζητούμενο αν το κράτος είναι εκπρόσωπος του λαού και αν λογοδοτεί σε αυτόν (φιλελεύθεροι και πλουραλιστές) ή αν είναι εργαλείο στην υπηρεσία της άρχουσας τάξης ή ελίτ (ριζοσπάστες, ελιτιστές), στο χώρο της Μαρξιστικής διανόησης, ιδιαίτερα της ευρωπαϊκής, το ζήτημα αυτό ήταν ήδη λυμένο. Το κράτος ήταν έτσι κι αλλιώς εργαλείο ταξικού ελέγχου και το ζήτημα ήταν πώς το κράτος κυβερνά και πώς ασκείται ο ταξικός έλεγχος. Η παραδοσιακή μαρξιστική αντίληψη θεωρούσε το κράτος καπιταλιστικό απλώς και μόνο γιατί τις περισσότερες θέσεις σε αυτό τις καταλάμβαναν (ειδικά στη Βρετανία) μέλη των ανώτερων αστικών τάξεων και στρωμάτων που είχαν διαπαιδαγωγηθεί στα καλά δημόσια σχολεία και είχαν αποφοιτήσει από τα καλύτερα πανεπιστήμια (Οξφόρδη, Καίμπριτζ στη Βρετανία, Εκόλ Νορμάλ, Κολέζ ντε Φρανς στη Γαλλία) έχοντας ασπαστεί και εργάζονται με ένα κοινό κώδικα και διαθέτουν μια κοινή πολιτική-κοινωνική κουλτούρα για την υπεράσπιση των ταξικών συμφερόντων τους.[5]

Από τη δική του πλευρά ο Νίκος Πουλαντζάς με την έννοια της «σχετικής αυτονομίας» του κράτους πρότεινε μια πιο «δομική» μέθοδο προσέγγισης του κράτους, που, όπως, θα δούμε γίνεται πιο «σχεσιακή» στην πορεία. Ο Νίκος Πουλαντζάς ορίζει κατ’ αρχήν την εξουσία ως «την ικανότητα μιας κοινωνικής τάξης να πραγματοποιήσει τα ειδικά αντικειμενικά συμφέροντά της». Αναφέρεται στις δομές του πολιτικο-κοινωνικού σχηματισμού στον οποίο κάθε φορά αναφέρεται και ο οποίος χαρακτηρίζεται από την διαρκή ταξική πάλη. Η έννοια της εξουσίας που συνήθως χρησιμοποιείται στην περίπτωση μιας νομιμοποιημένης δύναμης, δηλαδή, εντός ενός πλαισίου ελάχιστης συναίνεσης εκ μέρους των υφισταμένων στη σχέση εξουσίας, ενώ θεωρείται από τον Πουλαντζά χρήσιμη, εν τούτοις σχετίζεται μόνο με τη διάκριση των μορφών της εξουσίας.

Δεν είναι ούτε τα άτομα ούτε τα πολιτικά κόμματα που ορίζουν τον καπιταλιστικό χαρακτήρα του κράτους. Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής αποτελείται από τρία βασικά επίπεδα ή υποσυστήματα, δηλαδή το οικονομικό, το πολιτικό και το ιδεολογικό. Τα επίπεδα είναι αλληλεξαρτώμενα αλλά διαθέτουν μια σχετική αυτονομία. Το καπιταλιστικό κράτος παίζει το ρόλο του ρυθμιστή του συστήματος ως συνόλου: προστατεύει τα μακροπρόθεσμα συμφέροντά του, διατηρεί την αστική κυριαρχία, τα υγιή επιχειρηματικά κέρδη, και, τέλος, κρατά την εργατική τάξη υπό έλεγχο –αν χρειαστεί δια της βίας αλλά το επιθυμητό είναι δια της ιδεολογίας. Ρυθμίζει την αναπόφευκτη ταξική πάλη μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας ώστε αυτή να διεξάγεται εντός ορίων και να ελαχιστοποιούνται οι δυνατότητες εξέγερσης. Στην εποχή της φιλελεύθερης μαζικής δημοκρατίας αυτό δεν επιτυγχάνεται με την άμεση καταπίεση αλλά με τον έμμεσο έλεγχο που προϋποθέτει τη σχετική αυτονόμηση του κράτους από την εξυπηρέτηση των βραχυπρόθεσμων αστικών συμφερόντων, την τήρηση των ενδοαστικών ισορροπιών, την ικανοποίηση ορισμένων αστικών μερίδων εις βάρος άλλων ανάλογα με τη συγκυρία (π.χ. χρηματιστικού κεφαλαίου εναντίον μη παραγωγικών βιομηχανικών). Έτσι το καπιταλιστικό κράτος πατώντας σε τεντωμένο σχοινί διατηρεί την εύθραυστη ισορροπία που αναταράσσεται από τον εκάστοτε συσχετισμό ταξικών δυνάμεων. Αυτή η ισορροπία αντανακλάται στο εσωτερικό του κράτους: κοινοβούλιο, κυβέρνηση, δημόσιος τομέας. Για το λόγο ετούτο σε μια μεταγενέστερη αναδιατύπωση της έννοιας του κράτους ως τόπο άσκησης της εξουσίας θα αναφερθεί σ’ αυτό ως συμπύκνωση των ταξικών συσχετισμών.[6] Όταν η αστική τάξη αισθάνεται πιο ισχυρή επιτίθεται στην εργατική τάξη αρχικά ψηλαφίζοντας το έδαφος και απομονώνοντας τα πιο αδύναμα στρώματα της εργατικής τάξης και αργότερα προωθεί την κατά μέτωπο επίθεση στα συνολικά εργατικά δικαιώματα αφαιρώντας το έδαφος κάτω από τα πόδια της εργατικής τάξης και των οργανώσεών της. Ο νεοφιλελευθερισμός είναι η κορύφωση αυτής της διατάραξης της ταξικής ισορροπίας.


ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ
[1] Poulantzas Ν. (1975) Classes in Contemporary Capitalism. London, UK: NLB.
[2] Milios J. (2000) “Social classes in classical and Marxist political economy.” American Journal of Economics and Sociology. Vol. 59.No.2. σελ 283-302.
[3] Burris V. (2004) “Class Structure and Political Ideology” στο Levin R. (επιμ.) Enriching the Sociological Imagination: How Radical Sociology Changed the Discipline. Leiden, Holland and Boston, MA: Brill Publishers, σελ. 139-164. [4] Marx K. (1967) Capital, Vol. 1, Ν.Υ.: International Publishers, σελ.300.
[5] Βλ. Aaronwitz S. (1961/1979) The Ruling Class: A Study of British Finance Capital. N.Y.: Greenwood Press. Miliband R. (1969) The State in Capitalist Society, N.Y. Basic Books.
[6] Πουλαντζάς Ν. (1984) Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός. Αθήνα: Εκδ. Θεμέλιο,

Doris Day

Doris Day

Η ηθοποιός και τραγουδίστρια, η οποία ήταν αγαπητή για την εικόνα του κοριτσιού της διπλανής πόρτας της στη δεκαετία του 1950 και τη δεκαετία του '60, πέθανε στις 13 Μαΐου στα 97 της χρόνια. Η Day ήταν γνωστή για τις ρομαντικές της κωμωδίες με τον Rock Hudson, ιδιαίτερα την  ταινία Pillow Talk (Τα Απόρρητα της Κρεβατοκάμαρας, 1959), για την οποία κέρδισε Υποψηφιότητα για Όσκαρ. Άλλες αξιοσημείωτες ταινίες με την Day: Ο άνθρωπος που γνώριζε πολλά (The Man Who Knew Too Much, 1956),  Calamity Jane (Η γυναίκα με το μαστίγιο, 1953), και Love Me or Leave Me , 1955 . Στα επόμενα χρόνια της, η Day έφυγε από το Χόλιγουντ και αφιερώθηκε στον φιλοζωικό ακτιβισμό με τη Doris Day Animal League.

Θ.Τ.