Η ιστορία της πολιτικής ανυπακοής είναι ουσιαστικά ιστορία της ανθρωπότητας (του Θανάση Τσακίρη)

Η ιστορία της πολιτικής ανυπακοής είναι ουσιαστικά ιστορία της ανθρωπότητας

Ο κορυφαίος ψυχαναλυτής φιλόσοφος Erich Fromm δήλωσε κάποτε ότι η ανθρώπινη ιστορία «ξεκίνησε με μια πράξη ανυπακοής και δεν είναι απίθανο ότι θα τελειώσει με μια πράξη ανυπακοής».  Ο Προμηθέας παράκουσε τον Δία και έδωσε τη φωτιά στο ανθρώπινο γένος. Ως «Πολιτική Ανυπακοή» ορίζεται «η σκόπιμη και υπολογισμένη παραβίαση του νόμου για ζωτικής σημασίας κοινωνικό σκοπό». Ή «μια πολιτική πράξη που αφορά την ανυπακοή στην κυβερνητική εξουσία για λόγους ηθικής αντίρρησης, με στόχο την προώθηση μιας δίκαιης κοινωνίας». Ο πιο ευρέως αποδεκτός ορισμός είναι αυτός του John Rawls: «πολιτική ανυπακοή είναι η δημόσια, μη βίαιη και ευσυνείδητη παραβίαση του νόμου που γίνεται με στόχο να φέρει αλλαγή του νόμου ή ασκούμενων πολιτικών της κυβέρνησης». Η πολιτική ανυπακοή αποτελεί συμβολική ή τελετουργική παραβίαση του νόμου.

Αν και ο όρος "πολιτική ανυπακοή" επινοήθηκε και εισήχθη στο δημόσιο λόγο από τον αμερικανό δοκιμιογράφο Henry David Thoreau το 1849, μπορούμε να βρούμε αναφορές σε κλασικά κείμενα και αναγνωρίζουμε ως σύμβολα της "πολιτικής ανυπακοής" τον Οδυσσέα και την Αντιγόνη στα έργα του Ομήρου και του Σοφοκλή. Τα φιλοσοφικά θεμέλια της πολιτικής ανυπακοής μπορούν να βρεθούν στην Καινή Διαθήκη, ιδίως όσον αφορά τις διδασκαλίες του Ιησού. Επίσης, μπορεί να βρεθεί στη διδασκαλία του Σωκράτη και στα έργα του Κικέρωνα, του Θωμά του Ακινάτη, του John Locke και του Thomas Jefferson. Ο Σωκράτης θεωρεί ότι η μοναδική ζωή που αξίζει να ζει κανείς είναι η τίμια ζωή.Η ζωή που είναι αφιερωμένη στην αναζήτηση της αλήθειας και η υπακοή στις επιταγές της ανακαλυφθείσας αλήθειας. Η δικαιοσύνη  είναι ζήτημα γνώσης κι επομένως μια όψη της αλήθειας. Ταυτόχρονα, ο Σωκράτης αναγνώριζε και τιμούσε το καθήκον του να υπακούει το κράτος  γιατί πίστευε ότι μια πολιτισμένη τάξη κι επομένως τα πολιτισμένα πρόσωπα μπορούν να αναπτυχθούν μόνο σε μία καλώς διατεταγμένη κοινωνία και θεωρούσε το ελληνικού τύπου πόλη-κράτος το καλύτερο είδος κοινωνικής τάξης μέχρι τότε.  Όμως, ακόμη και το κράτος της Αθήνας μπορούσε να προξενήσει σε ένα άτομο μεγάλη αδικία.

Θα πρέπει ένα άτομο να υπακούει εξίσου και τους δίκαιους και τους άδικους νόμους; Πού μπαίνει η γραμμή μεταξύ των απαιτήσεων του κράτους και των απαιτήσεων της φιλοσοφίας, της δικαιοσύνης, του Θεού ή της συνείδησης;  Ο John Locke έδωσε έμφαση στην προσωπική κρίση αφήνοντας χώρο στο άτομο να μπορεί να κρίνει αρνητικά την κυβέρνηση, αν αυτή ξεπερνά τα όρια της. Δίνοντας έμφαση στο Φυσικό Δίκαιο, καθιερώνει κριτήρια για την αξιολόγηση των θετικών νόμων της κυβέρνησης. Έτσι, παρέχει μια θεωρητική συλλογιστική για το «δικαίωμα στην εξέγερση» ή, με τα δικά του λόγια, το δικαίωμα «της προσφυγής στον ουρανό». Εάν, όμως, η συμπεριφορά της κυβέρνησης γίνει τυραννική και όλοι οι άλλοι δρόμοι διαμαρτυρίας κλείνουν, θεωρεί ότι οι μοναχικές πράξεις ανυπακοής είναι μάταιες. Αντίθετα, η αντίσταση είναι δυνατή μόνον όταν τα προβλήματα αυξάνονται τόσο πολύ, ώστε η πλειοψηφία του πληθυσμού να αντιληφθεί το ζήτημα της πολιτικής αντίστασης κατά του τύραννου και τα εγκλήματα του τελευταίου είναι τόσο προφανή ώστε κανείς δεν μπορεί να τα αρνηθεί.

Στα μέσα του 19ου αιώνα η «πολιτική ανυπακοή» απελευθερώθηκε από θρησκευτικούς συσχετισμούς της. Επηρεασμένος σε μεγάλο βαθμό από τον συγγραφέα Ralph Waldo Emerson, ο οποίος εισήγαγε τον Thoreau στις ιδέες της υπέρβασης , μια φιλοσοφία κεντρική στη σκέψη και το τα γραπτά του Thoreau. Εκτός από την Πολιτική Ανυπακοή (1849), ο Thoreau είναι γνωστός για το βιβλίο του Walden (1854), το οποίο τεκμηριώνει την εμπειρία του να ζει μόνος του στο Walden Pond στη Μασαχουσέτη από το 1845 ως το1847. Καθ 'όλη τη ζωή του, ο Thoreau υπογράμμιζε τη σημασία της ατομικότητας και της αυτοδυναμίας. Άσκησε την πολιτική ανυπακοή στη ζωή του και πέρασε μια νύχτα στη φυλακή για την άρνησή του να πληρώσει φόρους σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τον Μεξικανικό Πόλεμο και ήταν αντίθετος στην πρακτική της δουλείας σε ορισμένα από τα εδάφη των δύο μερών. Θεωρείται ότι αυτή η νύχτα στη φυλακή τον ώθησε την  Πολιτική Ανυπακοή.  Σύμφωνα με τον Thoreau η πρώτη υποχρέωση του πολίτη είναι να κάνει ό, τι ο ίδιος θεωρεί σωστό και να μην ακολουθεί το νόμο που υπαγορεύεται από την πλειοψηφία. Όταν μια κυβέρνηση είναι άδικη, οι άνθρωποι πρέπει να αρνούνται να ακολουθήσουν το νόμο και οι ίδιοι να αποσυνδέονται εν γένει. από την κυβέρνηση. Κανένα άτομο δεν είναι υποχρεωμένο να αφιερώσει τη ζωή του στη μείωση έως εξάλειψη των κοινωνικών προβλημάτων˙  υποχρεούται, όμως, να μη συμβάλλει στην όξυνση των προβλημάτων. Σε αυτές τις υποχρεώσεις εντάσσεται το να μην είναι μην είναι κανείς μέλος μιας άδικης ένωσης, όπως είναι η κυβέρνηση. Επιπλέον, ο Thoreau υποστήριξε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ταιριάζουν με τα κριτήρια του για την άδικη κυβέρνηση, δεδομένου ότι υποστήριζαν τη δουλεία και διεξήγαγαν επιθετικό πόλεμο κατά του Μεξικού.

Σύμφωνα με τους περισσότερους μελετητές ο πρωτεργάτης του αγώνα για την ανεξαρτησία της Ινδίας Μαχάτμα Γκάντι συνέχισε την πρακτική του Θορώ και εμπνεύστηκε από τα γραπτά του. Ο ίδιος ο Γκάντι διαφωνεί: «Η αντίσταση στην εξουσία στην Νότια Αφρική είχε προχωρήσει αρκετά, προτού έρθει στα χέρια μου το δοκίμιο (…) Όταν είδα τον τίτλο του εξαίρετου δοκιμίου του Θορώ άρχισα να χρησιμοποιώ τη φράση του για να εξηγήσω τον αγώνα μας στους Άγγλους αναγνώστες. Όμως, διαπίστωσα ότι ακόμα κι o όρος “Πολιτική Ανυπακοή” αποτυγχάνει να αποδώσει πλήρως το νόημα του αγώνα. Ως εκ τούτου, υιοθέτησα τη φράση “Πολιτική Αντίσταση”». 

Λίγα λόγια για τον Γκάντι:

Ο Μοχάντας Καραμτσάντ Γκάντι (όπως ήταν το πραγματικό του όνομα) ήταν Ινδός πολιτικός, στοχαστής και επαναστάτης.Υπήρξε η κεντρική μορφή του εθνικού κινήματος για την ινδική ανεξαρτησία από τους Βρετανούς και εμπνευστής της μεθόδου παθητικής αντίστασης, χωρίς χρήση βίας, εναντίον των καταπιεστών. Η διδασκαλία του επηρέασε το διεθνές κίνημα για την ειρήνη και μαζί με τον ασκητικό βίο του συνέτειναν στο να καθιερωθεί σαν ένα από τα παγκόσμια σύμβολα του 20ου αιώνα.Απέκτησε την προσωνυμία Μαχάτμα, που φέρεται να του απέδωσε στα 1915 ο Ινδός νομπελίστας ποιητής Ταγκόρ και που στα σανσκριτικά σημαίνει "μεγαλόψυχος». Δολοφονήθηκε το 1947 από ένα φανατικό ινδουιστή, λίγο μετά την απελευθέρωση της χώρας.

Ρήσεις του Γκάντι που εκφράζουν την πολιτική του φιλοσοφία:

-             Πρώτα σε αγνοούν, μετά σε κοροϊδεύουν, μετά σε πολεμούν, μετά τους νικάς.

-             Τα εφτά που δεν πρέπει να έχεις: Πλούτο χωρίς μόχθο, Γνώση χωρίς χαρακτήρα, Πολιτική χωρίς αρχές, Απόλαυση χωρίς συναίσθημα, Εμπόριο χωρίς ήθος, Επιστήμη χωρίς ανθρωπιά, Αγάπη χωρίς θυσία.

-             Πρέπει να είσαι η αλλαγή που θέλεις να έρθει

Ανάμεσα στους ακτιβιστές που χρησιμοποίησαν με επιμονή και αποτελεσματικότητα την «πολιτική ανυπακοή» ήταν ο πάστορας Martin Luther King Jr. που ηγήθηκε του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα στις ΗΠΑ ως την δολοφονία του (4/4/1968). Η σκέψη και οι αγώνες του King ενέπνευσαν τον εμπλουτισμό του ρεπερτορίου μορφών δράσης που  χρησιμοποιούν τα νέα κοινωνικά κινήματα τόσο διεθνώς όσο και στην Ελληνική περίπτωση.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

·       Έρικ Φρομ (1990) Πειθαρχία και Ελευθερία, Αθήνα: Εκδ. Γλάρος

·       John Locke (2010) Δεύτερη πραγματεία περί κυβερνήσεως. Δοκίμιο με θέμα την αληθινή αρχή, έκταση και σκοπό της πολιτικής εξουσίας. Αθήνα:Εκδ.Πόλις

·       John Rawls (1969). "The Justification of Civil Disobedience.” in Hugo Adam Bedau, (ed.), Civil Disobedience: Theory and Practice, New York: Pegasus Books, σελ. 240–255.

·       Henry David Thoreau (2008) Πολιτική Ανυπακοή, Αθήνα: Εκδ. Ερατώ

·       Louis Fischer (1983/1997) The Life of Mahatma Gandhi. New York, NY: HarperCollins

Θανάσης Τσακίρης