ΤΟ ΑΝΤΙΔΙΚΤΑΤΟΡΙΚΟ ΦΟΙΤΗΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΙΔΩΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΗ ΣΚΟΠΙΑ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ
του Θανάση Τσακίρη
Μέρος 3ο
Σημαντικός είναι, όμως, ο ρόλος της οργάνωσης του φοιτητικού
κινήματος στην ανάπτυξή του. Διακρίνουμε ανάμεσα σε τρεις τύπους οργάνωσης του
κοινωνικού κινήματος: το πρώτο είναι το μοντέλο της οργάνωσης στη βάση (grassroots model), που χαρακτηρίζεται από
μια σχετικά χαλαρή, ανεπίσημη και αποκεντρωμένη δομή, η διατήρηση της οποίας
επαφίεται στη δέσμευση και στράτευση των συμμετεχόντων και η έμφαση δίνεται
στην «πολιτική της διαμαρτυρίας», συχνά συγκρουσιακής και εξωθεσμικής˙ το
δεύτερο, το μοντέλο της «ομάδας συμφερόντων», διακρίνεται για την έμφαση που
δίνεται στην προσπάθεια επηρεασμού της χαρασσόμενης πολιτικής (policy) με μορφές «πίεσης»
(lobbying) και στην ύπαρξη επίσημης οργανωτικής δομής˙ και το τρίτο, το
«κομματικού προσανατολισμού μοντέλο», χαρακτηρίζεται από την έμφαση στην
παρέμβαση στις εκλογικές διαδικασίες, την κομματική πολιτική και την επίσημη
οργανωτική δομή.[1] Η αρχική δομή του
αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος είχε βασικά του πρώτου μοντέλου. Οι
Φοιτητικές Επιτροπές Αγώνα εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στις γενικές συνελεύσεις
που συγκλήθηκαν από τα διορισμένα από το δικτατορικό καθεστώς Διοικητικά
Συμβούλια των συλλόγων για να εγκρίνουν τον «απολογισμό» της «δράσης» τους. Πώς
συντόνιζαν, όμως, τη δράση τους όταν, μάλιστα δεν υπήρχε κάποιος οργανωμένος
κομματικός φορέας που θα «καθοδηγούσε» τα μέλη του κατά τέτοιο τρόπο ώστε να
είναι σε θέση να διαθέτει οργανωτικό δίκτυο κινητοποίησης σε όλες τις σχολές
και να ελέγχει την πορεία των πραγμάτων;[2]
Τονίστηκε ότι η πρωτοβουλία για την ίδρυση των ΦΕΑ ήταν στα χέρια των
ανένταχτων αριστερού προσανατολισμού που, όπως, αναφέραμε ήταν «μέλη» απλών
φοιτητικών «παρεών».[3]Άλλοι
φοιτητές, που ήταν μέλη του ΚΚΕ(εσωτερικού) ήταν αυτοί που ίδρυσαν τις ΦΕΑ στην
Ιατρική και την Οδοντιατρική Σχολή του Πανεπιστήμιου Αθήνας χωρίς τη σύμφωνη
γνώμη του κομματικού φορέα τους.[4]Μέσα
από τη διαδικασία των προσφυγών στα δικαστήρια για την ακύρωση του διορισμού
των χουντικών φοιτητών από την κυβέρνηση ήλθαν σε επαφή και αντάλλαξαν γνώμες
και προτάσεις επί του πρακτέου ΦΕΑ από τις περισσότερες σχολές με αποτέλεσμα τη
δημιουργία του Διασχολικού συντονιστικού οργάνου την άνοιξη του 1972. Στο
σημείο αυτό τα κόμματα και οι προσκείμενες σε αυτά παρατάξεις αντιλήφθηκαν,
ιδίως τα κόμματα της παραδοσιακής αριστεράς και του μαοϊκού πολιτικού χώρου,
ότι δημιουργήθηκε δεξαμενή άντλησης μελλοντικών μελών και στελεχών ώστε στην
περίπτωση της αλλαγής του καθεστώτος προς το δημοκρατικότερο (π.χ. όταν η
κυβέρνηση Μαρκεζίνη δήλωνε ότι θα διεξαχθούν σύντομα κοινοβουλευτικές εκλογές).
Όμως, μέχρι να αντεπιτεθεί το καθεστώς με τις συλλήψεις και τις στρατεύσεις
φοιτητών που πρωτοστατούσαν στην οργάνωση του κινήματος και των
αντιδικτατορικών, οι ανένταχτοι φοιτητές/τριες ήταν που έπαιζαν καθοριστικό
ρόλο σε σχέση με τα κόμματα και έτσι κατάφεραν να στερεώσουν τις (παράνομες)
οργανωτικές δομές από τις ΦΕΑ σε κάθε έτος ξεχωριστά ως το Διασχολικό. Όταν
έγιναν οι πρώτες φοιτητικές εκλογές το φθινόπωρο του 1973, έγινε η πρώτη
οργανωτική διάσπαση με πρωτοβουλία του ΚΚΕ και των προσκείμενων σ’ αυτό φοιτητών/τριών
μέσω της δημιουργίας νέων επιτροπών ελεγχόμενων από την παράταξη ΑΝΤΙ-ΕΦΕΕ. Σε κάθε περίπτωση, ο συντονισμός ήταν μια δύσκολη υπόθεση. [5]
Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να αναφερθούμε στις διαστάσεις
της διεθνούς διάδοσης της λογικής του κοινωνικού κινήματος. Παρά τη λογοκρισία
που είχε επιβάλει το στρατιωτικό καθεστώς οι ειδήσεις από το εξωτερικό έφθαναν
στη χώρα. Η ενημέρωση σχετικά με τα τεκταινόμενα στο εξωτερικό την εποχή της
δικτατορίας ήταν σημαντική προϋπόθεση για την εξάπλωση των ιδεών της
αντιδικτατορικής αντίστασης. Το κίνημα της νεολαιίστικης αμφισβήτησης του
«Γαλλικού Μάη» το 1968, της Βορειοαμερικανικής φοιτητικής κινητοποίησης
εναντίον της πολεμικής επέμβασης των ΗΠΑ στο Βιετνάμ και γενικότερα στη
Νοτιοανατολική Ασία, η δολοφονία του Τσε Γκεβάρα στην Κολομβία, οι αγώνες των
Τουπαμάρος, των Βιετκόνγκ, της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης,
όλα αυτά διαδίδονταν ως ειδήσεις είτε μέσω των ξένων εφημερίδων και περιοδικών
είτε μέσω των ραδιοφωνικών εκπομπών των ξένων σταθμών (BBC, Deutche Welle, Φωνή της Αλήθειας κ.α.).[6] Το
1972 χαλάρωσε η λογοκρισία και έτσι οι εφημερίδες δημοσίευαν παρόμοιες ειδήσεις
που από τη μια άναβαν τη φαντασία των νέων και από την άλλη δημιουργούσαν την
πεποίθηση ότι τα πάντα είναι δυνατά –ακόμη και η ανατροπή των δικτατορικών
καθεστώτων και η εκλογή σοσιαλιστικής κυβέρνησης (π.χ. κυβέρνηση Αλλιέντε στη
Χιλή). Η χαλάρωση της λογοκρισίας δημιούργησε και μια άλλη ρωγμή. Αρκετοί
εκδοτικοί οίκοι επαναλειτούργησαν ή πρόσθεσαν το πολιτικό βιβλίο στις σειρές
τους και νέοι οίκοι άνοιξαν. Έτσι η φοιτητική, κυρίως, νεολαία ήρθε σε επαφή με
έναν ολόκληρο κόσμο του πνεύματος που η λογοκρισία έκλεινε έξω από τα σύνορα
της χώρας.[7]
Η κατάληξη όλης αυτής της πορείας ανάπτυξης του
αντιδικτατορικού κινήματος ήταν η μεγάλη εξέγερση του Πολυτεχνείου το Νοέμβριο
1973.[8] Η
καταστολή της εξέγερσης ήταν ιδιαίτερα αιματηρή και ο απολογισμός θλιβερός. Σύμφωνα με το πόρισμα του εφέτη
ανακριτή εισαγγελέα Δ. Τσεβά: α. Επίσημα ανακοινωθέντες νεκροί 15, β. νεκροί
πλήρως βεβαιωθέντες 3, γ. νεκροί βασίμως προκύπτοντες 16 δ. τραυματίες 1.103.[9]Η
τρομοκρατία που εξαπολύθηκε από τους κατασταλτικούς μηχανισμούς του κράτους
ήταν τέτοιας έντασης (φυλακίσεις, εξορίσεις, βασανιστήρια, εξάρθρωση όλων
σχεδόν των οργανώσεων της αντιδικτατορικής αριστεράς και νεολαίας, εκ νέου
επιβολή λογοκρισίας) που πάγωσαν όλες οι αντιδικτατορικές μαζικές εκδηλώσεις
έως τον Ιούλιο 1974 και τις παραμονές της κατάρρευσης της δικτατορίας και
παράδοσης της εξουσίας από τους στρατιωτικούς στους κοινοβουλευτικούς πολιτικούς.
Το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα συνέβαλε στην γενικότερη
κινητοποίηση εναντίον της στρατιωτικής δικτατορίας και υπέρ της επανόδου της
δημοκρατίας. Παρά τις αμφιταλαντεύσεις, τις οπισθοδρομήσεις λόγω της καταστολής
και της τρομοκρατίας, τα «καπελώματα» των επιτροπών και των συλλόγων από τις
παρατάξεις των κομμάτων, το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα λειτούργησε ως
καταλύτης των εξελίξεων συμβάλλοντας στο άνοιγμα ρωγμών και τη διεύρυνση του
φάσματος των δυνατοτήτων σε πολλές συγκυρίες και εξέφρασε τη μαχητική διάθεση
ενός μεγάλου τμήματος του πληθυσμού για την ανατροπή της χούντας και του
καθεστώτος. Όπως τονίζεται από ορισμένες απόψεις το φοιτητικό κίνημα αποτέλεσε
τον φορέα μιας «ιδιότυπης εξουσιοδότησης»[10] που
τους ανατέθηκε εκ των πραγμάτων λόγω της αδυναμίας και κρίσης της
αντιδικτατορικής παραδοσιακής αριστεράς να δράσει αποτελεσματικά καθώς εκτός
των άλλων το μεγαλύτερο μέρος των στελεχών της βρίσκονταν στις εξορίες, στις
φυλακές, στην ξενιτιά και την προσφυγιά.
Θανάσης Τσακίρης
[1] Βλ. Rucht D.
(1996) “The impact of national contexts on social movement structures: A
cross-movement and cross-national comparison”, σε D. McAdam, J. D. McCarthy and M. N. Zald
(eds.), Comparative Perspectives on
Social Movements: Political Opportunities, Mobilizing Structures, and Cultural
Framings., σελ.
188.
[2] Βλ. Δαφέρμος Ολ.και Αγγελής Β. (2005), Όνειρο ήταν…Το Αντιδικτατορικό Φοιτητικό
Κίνημα και το Πολυτεχνείο από με το Βλέμμα των Πρωτεργατών. Αθήνα: Εκδ.
ΕΔΙΑ- Οδυσσέας, σελ. 48-65.
[3] Βλ. Δαφέρμος Ο. (2005), ο.ε.π. σελ. 48-49.
[4] Ο Δαφέρμος, μάλιστα,
αναφέρει ότι στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ ο κύριος εκπρόσωπος του
κόμματός αυτού ήταν έντονα αντίθετος με τη συγκρότηση των ΦΕΑ. Ibid, σελ.
49.
[5]Για περισσότερες λεπτομέρειες επί προβλημάτων
οργάνωσης βλ. Χατζησωκράτης Δ. (2003) Πολυτεχνείο’73: Αναστοχασμός μιας
πραγματικότητας. Αθήνα: Εκδ. Πόλις.
[7] Για το ρόλο των ΜΜΕ θα
μπορούσαμε να παραπέμψουμε σε πάρα πολλά βιβλία και άρθρα. Αρκούμαστε στα
εξής: Sumner David
(1993) “The Media's Role in a Nonviolent Movement: The Nashville Student
Movement.” Ανακοίνωση στην Annual Meeting of the Association
for Education in Journalism and Mass Communication (76th, Kansas City, MO,
August 11-14, 1993). Couloumbis Theodore (1974) “A Greek Junta Phenomenon”
Polity, Vol. 6, No. 3 (Spring), σελ. 345-374
[8] Για χρονικό της εξέγερσης,
βλ. Γάτος Γ. (2002) Πολυτεχνείο ’73, Ρεπορτάζ με την Ιστορία, Το Χρονικό, Οι Μαρτυρίες, Τα
Ντοκουμέντα. Τόμος Α΄. Αθήνα: Εκδ.
Φιλιππότη καθώς και του ιδίου (2002) Πολυτεχνείο
’73 Ρεπορτάζ με την Ιστορία, Το Χρονικό, Οι Μαρτυρίες, Οι Φοιτητικές
Αντιδικτατορικές Οργανώσεις, Τα Ντοκουμέντα. Τόμος Β΄. Αθήνα: Εκδ.
Φιλιππότη.
[9] Βλ. Γάτος Γ. (2002) ο.ε.π. Τόμος Α΄, σελ. 314-316.
[10] Την άποψη αυτή του Αρ.
Μπαλτά ότι στο φοιτητικό κίνημα ανατέθηκε μια ιδιότυπη εξουσιοδότηση αντικρούει
ο Δ. Χατζησωκράτης, (2003) ο.ε.π.
No comments:
Post a Comment