Στα «Ενθέματα» αύριο Κυριακή 6 Μαρτίου - Κείμενα των: Ζύγκμουντ Μπάουμαν, Χάρη Αθανασιάδη, Ράινερ Μπάουμπεκ, Μαρίας Χαϊδοπούλου-Βρυχέα, Βόλφγκανγκ Στρέεκ, Νίκου Σαραντάκου, Γιάννη Στουραΐτη, Ντάνιελ Τρίλινγκ

Στα «Ενθέματα» αύριο Κυριακή 6 Μαρτίου

Στα περίπτερα εντός της «Αυγής», στο μπλογκ τους (enthemata.wordpress.com), στο facebook (Enthemata Avgis)και στο twitter: @enthemata

Κείμενα των: Ζύγκμουντ Μπάουμαν, Χάρη Αθανασιάδη, Ράινερ Μπάουμπεκ, Μαρίας Χαϊδοπούλου-Βρυχέα, Βόλφγκανγκ Στρέεκ, Νίκου Σαραντάκου, Γιάννη Στουραΐτη, Ντάνιελ Τρίλινγκ

Ο μεταναστευτικός «ηθικός πανικός» και οι (κατα)χρήσεις του. Ο Ζύγκμουντ Μπάουμαν γράφει για τον φόβο που προκαλούν στις δυτικές κοινωνίες οι μεταναστευτικές ροές. «Η πρώτη παρόρμηση ακολουθεί, έστω και σε σύγχρονη μορφή, το σχήμα που περιέγραφε ο Αίσωπος στον μύθο με τους λαγούς και τα βατράχια. Οι λαγοί του μύθου δεν ήξεραν πλέον πού να καταφύγουν για να γλιτώσουν από το κυνηγητό των άλλων ζώων. Με το που έβλεπαν έστω κι ένα ζώο να τους πλησιάζει, το έβαζαν στα πόδια. Μια μέρα συνάντησαν μια αγέλη αφηνιασμένων αλόγων, και πανικόβλητοι έτρεξαν για μια κοντινή λίμνη, αποφασισμένοι να πνιγούν παρά να συνεχίσουν να ζουν μέσα στο φόβο. Αλλά καθώς πλησίαζαν στην όχθη, κάποιοι βάτραχοι, τρομαγμένοι με τη σειρά τους απ’ τους επερχόμενους λαγούς, πήδηξαν βιαστικά μες στο νερό. “Τελικά”, είπε ένας λαγός, “τα πράγματα δεν είναι και τόσο άσχημα”. Το ηθικό δίδαγμα του μύθου είναι ξεκάθαρο: η ικανοποίηση που ένιωσε ο λαγός –ένα ευπρόσδεκτο διάλειμμα από την καθημερινή απόγνωση του θηράματος– προήλθε από τη συνειδητοποίηση ότι υπάρχει πάντα κάποιος που κουβαλάει βαρύτερο σταυρό από τον ίδιο. […]

Η πολιτική του αμοιβαίου διαχωρισμού και της τήρησης αποστάσεων, η οικοδόμηση τειχών αντί για γέφυρες και η καταφυγή σε ηχομονωμένους «ηχοθαλάμους» αντί για ανοιχτές γραμμές απαραμόρφωτης επικοινωνίας (ακόμα και η νίψη των χειρών ή η διακήρυξη της αδιαφορίας, μεταμφιεσμένης έστω σε ανεκτικότητα) δεν οδηγούν πουθενά, παρά μόνο στην έρημο της αμοιβαίας δυσπιστίας, αποξένωσης και επιδείνωσης. Παρότι μοιάζει βραχυπρόθεσμα καθησυχαστική (γιατί διώχνει την πρόκληση εκτός πεδίου), αυτή η απατηλή, αυτοκτονική πολιτική συσσωρεύει εκρηκτικές ύλες που είναι έτοιμες να εκραγούν στην πρώτη φυτιλιά. Κι έτσι, ένα συμπέρασμα πρέπει να είναι εξίσου ξεκάθαρο: ο μόνος δρόμος που μας απομακρύνει από την τωρινή δυσφορία και τη μελλοντική συμφορά περνά μέσα από την απόρριψη του ύπουλου πειρασμού του διαχωρισμού. Ακόμα καλύτερα, μέσα από την ακύρωσή του, την αποσυναρμολόγηση των φραχτών των «κέντρων υποδοχής και φιλοξενίας» και το πλησίασμα των ενοχλητικών διαφορών, ανομοιοτήτων και των αυτοεπιβαλλόμενων χασμάτων σε στενή, καθημερινή και όλο και πιο άμεση επαφή –η οποία ελπίζω ότι θα έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη μιας γόνιμης σχέσης των δύο μερών αντί για την τωρινή, αυτοτροφοδοτούμενη σχάση ανάμεσά τους». (μετάφραση Δημήτρης Ιωάννου).

Η πραγματική αιτία της προσφυγικής κρίσης είναι η έλλειψη αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών-μελών. Συνέντευξη του Ράινερ Μπάουμπεκ στον Δημήτρη Χριστόπουλο. Μιλάει για τις πολιτικές ιθαγένειας στην Ε.Ε, την ένταξη των μεταναστών, τις προοπτικές του προσφυγικού και τον ρόλο της Ελλάδας. «Το φθινόπωρο του 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η γερμανική κυβέρνηση θα μπορούσαν να έχουν αυξήσει την πίεση προς τα απρόθυμα κράτη-μέλη, αν είχαν ξεκινήσει επίσημα την επαναδιαπραγμάτευση της Συμφωνίας του Δουβλίνου. Είναι προφανές ότι η Ελλάδα, η Ιταλία και όλα τα κράτη του “διαδρόμου” προς τη Γερμανία και τη Σουηδία δεν έχουν, εκ των πραγμάτων. κανένα κίνητρο να καταγράφουν τους πρόσφυγες, μια και αυτοί μπορούν ανά πάσα στιγμή να τους σταλούν πίσω από οποιοδήποτε κράτος προορισμού. Οι μηχανισμοί μετεγκατάστασης και επανεγκατάστασης μπορούν να ξεκολλήσουν μόνο αν τα κράτη-μέλη γνωρίζουν ότι δεν μπορούν πια να παίξουν το χαρτί του Δουβλίνου για να ενισχύσουν μια κατάφωρα άδικη κατανομή των προσφύγων και των βαρών που συνεπάγεται η υποδοχή τους. Φοβάμαι ότι το «παράθυρο ευκαιρίας» για μια τέτοια ριζοσπαστική μεταρρύθμιση έχει ήδη κλείσει. Αυτό που μοιάζει πλέον πιο πιθανό είναι τα κράτη-μέλη να συντονιστούν στο θέμα του ελέγχου των εξωτερικών συνόρων, επιμένοντας παράλληλα στη διακριτική ευχέρεια του καθενός να αποφασίζει από μόνο του πόσους και ποιους πρόσφυγες θα υποδέχεται» (μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου).

Από τον «Γεροστάθη» μέχρι το βιβλίο ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού. Τα αποσυρθέντα σχολικά βιβλία, 1858-2008. Συνέντευξη του Χάρη Αθανασιάδη. Μιλάει για τη δημόσια, τη σχολική και την εθνική ιστορία, με την ευκαιρία της κυκλοφορίας της μελέτης του «Τα αποσυρθέντα βιβλία. Έθνος και σχολική Ιστορία στην Ελλάδα, 1858-2008. «Στην Ιστορία υπάρχουν τομές και συνέχειες. Ή, καλύτερα, εμείς, ανάλογα με το αντικείμενό μας, διακρίνουμε εκ των υστέρων τομές και συνέχειες. Με κριτήριο τις διαμάχες για τη σχολική Ιστορία, που είναι το θέμα του βιβλίου, ο τελευταίος αιώνας μπορεί να ιδωθεί ως καταρχήν ενιαία περίοδος: Από το 1919, όταν εκτυλίχθηκε η πρώτη διαμάχη με αφορμή το πασίγνωστο αναγνωστικό του Ζαχαρία Παπαντωνίου Τα Ψηλά Βουνά ως το 2008, όταν καταλάγιασε ο θόρυβος που προξένησε το εγχειρίδιο Ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού – μα και μέχρι σήμερα, εκτιμώ, εφόσον ευρύτερες διαμάχες όπως αυτή για τον ιστορικό Χάιντς Ρίχτερ μοιάζουν και εν πολλοίς είναι ομόλογες με αυτές που το βιβλίο ανατέμνει. Βέβαια, κάθε διαμάχη είχε τις δικές της ιδιαίτερες αιτίες και τα δικά της διακυβεύματα που συνδέονταν πολλαπλά με την εκάστοτε συγκυρία. Δεν μπορούμε να καταλάβουμε την οξύτατη αντιπαράθεση για τα Ψηλά Βουνά δίχως να λάβουμε υπόψη την πανσπερμία των εθνοτήτων που κλήθηκε να ενσωματώσει η Ελλάδα ύστερα από τους Βαλκανικούς Πολέμους, ούτε να καταλάβουμε την πολεμική σε ένα βιβλίο βυζαντινής Ιστορίας του 1965 δίχως να τη συσχετίσουμε με την ήττα της Αριστεράς στον Εμφύλιο και την επιστροφή της το 1958».

Το τέλος του «δημοκρατικού καπιταλισμού» στην Ευρώπη. Συνέντευξη του Βόλφγκανγκ Στρέεκ στον Τζόνας Μπιρτς και τον Γιώργο Σουβλή (από το περ. Jacobin). Μιλάει για τη μεταδημοκρατία, την ευρωπαϊκή νομισματική ένωση, τον ΣΥΡΙΖΑ, το μέλλον της πλήρους απασχόλησης. «Η δημοκρατία στον καπιταλισμό είναι δημοκρατία στον βαθμό που διορθώνει τα αποτελέσματα των δράσεων των αγορών προς την κατεύθυνση της ισότητας. Η οικονομική απελευθέρωση αποσυνδέει τη δημοκρατία από την οικονομία – την καθιστά στεγνή. Το αποτέλεσμα είναι αυτό που ονομάζουμε μεταδημοκρατία: η πολιτική ως μαζικό θέαμα, ως κομμάτι της βιομηχανίας του θεάματος. Ένας τρόπος αποσύνδεσης της δημοκρατίας από την οικονομία είναι η μεταβίβαση της οικονομικής πολιτικής από τα χέρια των εθνικών κοινοβουλίων και των κυβερνήσεων στα χέρια «ανεξάρτητων» θεσμών όπως οι κεντρικές τράπεζες και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, και Διεθνών Οργανισμών όπως το ΔΝΤ. Το ευρώ, όπως θεσπίστηκε με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, έχει με αυτό τον τρόπο αποδημοκρατικοποιήσει –αλλά σε καμία περίπτωση αποπολιτικοποιήσει– τη νομισματική και οικονομική πολιτική στα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης. […] Η ιστορική ψευδαίσθηση του μεταπολεμικού κεϋνσιανισμού ήταν η πίστη ότι αυτό που στην πραγματικότητα παρέμεινε μια καπιταλιστική οικονομία είχε μετατραπεί σε μια πολιτικά ουδέτερη μηχανή δημιουργίας πλούτου και απασχόλησης, έτοιμης να λειτουργεί από επαγγελματίες μηχανικούς που ονομάζονταν “οικονομολόγοι”». (μετάφραση Γιάννης Χατζηδημητράκης)

Εγκλωβισμένοι στα χοτ σποτ. Ο Νίκος Σαραντάκος στη στήλη του «Oι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία» γράφει για τα χοτ σποτ: «Όσο για το αγγλικό hot spot, κι αυτός ο όρος έχει ήδη χρησιμοποιηθεί αρκετές φορές και σε διάφορους τομείς. Ας πούμε, πριν από καναδυό χρόνια, σε πιο ξένοιαστους καιρούς, αρκετοί αναζητούσαν πώς και πώς να βρουν ένα χοτ σποτ, διότι έτσι ονομάζονται (και) τα σημεία όπου μπορεί κανείς να συνδέσει το κινητό του με ένα ασύρματο δίκτυο (wi-fi), ενώ στη γεωλογία ο όρος δηλώνει τα σημεία έντονης ηφαιστειακής δραστηριότητας, θερμά σημεία δηλαδή, ενώ ακόμα πιο παλιά ο όρος σήμαινε ένα «καυτό» κέντρο διασκέδασης ή ακόμα και μια δερματική φλεγμονή. Ωστόσο, τώρα κυριαρχεί η νιόφερτη σημασία, των κέντρων υποδοχής προσφύγων στις χώρες πρώτης γραμμής, και κυρίως στην Ελλάδα. Στα κέντρα αυτά θα γίνεται λοιπόν η καταγραφή των προσερχομένων, η διαλογή των προσφύγων από τους μετανάστες – αλλά δεν είναι σαφές τι θα γίνεται στη συνέχεια, αφού η προώθηση των προσφύγων στις χώρες όπου επιθυμούν να εγκατασταθούν γίνεται με το σταγονόμετρο, ενώ ακόμα πιο δύσκολη έχει αποδειχτεί, τουλάχιστον ως τώρα, η επιστροφή εκείνων που δεν μπορούν να χαρακτηριστούν πρόσφυγες στην Τουρκία ή στις χώρες καταγωγής τους».

Ο Τσε, ο «άνθρωπος-μάρτυρας» και άλλες σκέψεις για την Αριστερά του σήμερα. Γράφει η Μαρία Χαϊδοπούλου-Βρυχέα: «Αν το πρότυπο του καπιταλισμού είναι ο οικονομικός άνθρωπος, τότε η δικιά μας πρόταση δεν μπορεί να είναι ο «άνθρωπος-μάρτυρας». Όσο αφηρημένος είναι ο οικονομικός άνθρωπος άλλο τόσο αφηρημένος είναι και ο “άνθρωπος-μάρτυρας”: ένας άνθρωπος, δηλαδή, εκτός πρακτικών μιας συλλογικής καθημερινότητας, χωρίς σώμα, χωρίς σχέσεις, χωρίς «προσωπική» ζωή, χωρίς ανάγκες, φίλους και συγγενείς, εκτός πολιτισμικών πλαισίων. Οι συνήθεις ήρωες μόνο την υπέρτατη στιγμή τα καταφέρνουν και εξυψώνονται πέρα από τα ιδιαίτερά τους χαρακτηριστικά. Τον υπόλοιπο καιρό αποτυγχάνουν να αντεπεξέλθουν ως πατέρες, ως φίλοι, ως σύντροφοι. Δεν μπορεί να είναι αυτή η δικιά μας πρόταση. Ο δικός μας άνθρωπος ή «ανθρώπισσα» ή άτομο ή ό,τι άλλο αποφασίσουμε να το ονομάσουμε, έχει καθημερινότητα και σχέσεις και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ανάγκες και επιθυμίες.. Και μέσα από αυτή την επαφή με το συλλογικό ονειρεύεται έναν καλύτερο κόσμο. (Γι’ αυτό κι ο τόπος, όπου μεγαλώνουμε, όπου ζούμε, έχει σημασία – αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση)».

Η «μεταεθνικιστική» Ευρωπαϊκή Ένωση ως ζωτικός χώρος του εθνικισμού. Ο Γιάννης Στουραΐτης σχολιάζει ο επιχείρημα ότι η Ε.Ε λειτουργεί ως παράγοντας ανάσχεσης των εθνικισμών. «Ο πολιτικός λόγος που επικαλείται τον μεταεθνικιστικό χαρακτήρα της Ε.Ε. βασίζεται, έτσι, σε μια επιφανειακή προσέγγιση. Η διάβρωση της οικονομικής και πολιτικής κυριαρχίας των εθνικών κρατών από έναν ιεραρχικό υπερκρατικό μηχανισμό σαφώς και συνέβαλε στην περιθωριοποίηση του πολέμου ως εν δυνάμει μέσου επίλυσης των διαφορών ισχύος μεταξύ τους και, ως εκ τούτου, υποβάθμισε τον ρόλο του εθνικισμού ως ιδεολογικού εργαλείου προώθησης και δικαιολόγησης πολεμικών συγκρούσεων. Παρά τη διακηρυγμένη ανησυχία των απανταχού επαγγελματιών πατριωτών, όμως, ελάχιστα αποδόμησε τις εθνικές ιδεολογίες και τις πραγμοποιημένεςθνοπολιτισμικές ταυτότητες που συνδέονται με αυτές. Αντιθέτως, αποδεδειγμένα τις ενίσχυσε, με αποτέλεσμα, έπειτα από πλείστες συνθήκες «ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης» ο εθνικισμός να παραμένει η κατεξοχήν κυρίαρχη λειτουργική ιδεολογία των σύγχρονων ευρωπαϊκών κοινωνιών, γεγονός με το οποίο συνδέεται η ολική επαναφορά του ρατσισμού, που αντικατοπτρίζεται στην άνοδο της ακροδεξιάς στα περισσότερα κράτη-μέλη».

WEBONLY. Στο εβραϊκό νεκροταφείο της Βάνζεε του Ντάνιελ Τρίλινγκ. Ο δημοσιογράφος και ερευνητής Daniel Trilling επισκέφτηκε το εβραϊκό νεκροταφείο της Βάνζεε, όπου είναι θαμμένος ο προ-προπάππους του Ilya B, γενημμένος γύρω στο 1880 σε μια μεσοαστική οικογένεια του Κιέβου. Με αφορμή την επίσκεψη αυτή, μας αφηγείται την ιστορία των προγόνων του, από το Κίεβο στο Βερολίνο και μετά στην Αγγλία και μας θυμίζει μια «όχι και τόσο καινούργια ιστορία»: πώς η κραυγή «Οι πρόσφυγες φταίνε!» ήταν πάντα η εύκολη λύση (μετάφραση: Δανάη Καρυδάκη· η μετάφραση πρωτοδημοσιεύτηκε στο ohnebinde.wordpress.com, από όπου και την αναδημοσιεύουμε).