Οικονομικές προσεγγίσεις & εκφάνσεις της κρίσης του Covid-19

Ανάλυση Οικονομικές προσεγγίσεις & εκφάνσεις της κρίσης του Covid-19 Το ΕΝΑ, μέσω της ανάλυσης που προδημοσιεύεται από το Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας & Πολιτικής #2, επιχειρεί μια αποτύπωση των απόψεων που έχουν διατυπωθεί στη δημόσια σφαίρα για τις αιτίες και τα χαρακτηριστικά της κρίσης του νέου κορονοϊού (Covid-19) καθώς και για τις προτάσεις που κατατίθενται για την αντιμετώπισή της. Η επισκόπηση της διεθνούς αρθρογραφίας και βιβλιογραφίας αναδεικνύει τρεις βασικές προσεγγίσεις: η κρίση του Covid-19 ως μια εξωτερική διαταραχή με συγκυριακό χαρακτήρα η κρίση του Covid-19 ως «επιταχυντής» μιας δομικής κρίσης της παγκοσμιοποίησης η κρίση του Covid-19 ως μια βαθύτερη κρίση οικοσυστημικού χαρακτήρα Παρά τις διαφορές τους, οι εν λόγω προσεγγίσεις φαίνεται να συγκλίνουν ως προς την ανάγκη αποκατάστασης μιας ισχυρής δημόσιας παρέμβασης. Το κράτος καλείται να ανακτήσει έναν πολυδιάστατο ρόλο: – Σε οικονομικό επίπεδο, για την αντιμετώπιση της οικονομικής ύφεσης και την αποφυγή μιας νέας κρίσης χρέους – Στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής, για την ενίσχυση του δημόσιου αγαθού της υγείας και την αντιμετώπιση των αποτυχιών της αγοράς στον εν λόγω τομέα σε μια συγκυρία ραγδαίας και συνεχούς αύξησης των ανισοτήτων εισοδήματος και πλούτου σε παγκόσμιο επίπεδο – Σε αναπτυξιακό επίπεδο, με στόχο την υποστήριξη της κολοσσιαίας διαδικασίας μετασχηματισμού του παραγωγικού μοντέλου σε ένα νέο βιώσιμο αναπτυξιακό μοντέλο το οποίο θα ενσωματώνει τις απολύτως επίκαιρες κατευθύνσεις των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης. Συνολικά, οι νέοι παγκόσμιοι κίνδυνοι που ανακύπτουν από την κλιματική αλλαγή, την περιβαλλοντική υποβάθμιση, την αύξηση του πληθυσμού και την εμφάνιση νέων μεταδοτικών και άλλων ασθενειών επιτάσσουν τη διεύρυνση των γνώσεων, του πεδίου δράσης και των εργαλείων των υπευθύνων άσκησης οικονομικής πολιτικής. Η έννοια και πρακτική της βιωσιμότητας αναδεικνύεται ως ένα νέο επείγον και επιτακτικό πρόταγμα. Ομάδα Οικονομικής & Κοινωνικής Ανάλυσης ΕΝΑ

Στον Δρόμο που κυκλοφορεί το Σάββατο 21 Μαρτίου...

Μάχη για τη ζωή,
αλλά φέρτε όπλα
Άμεση επίταξη των ιδιωτικών δομών υγείας • Ενίσχυση των δημόσιων νοσοκομείων • Προσλήψεις γιατρών και νοσηλευτών • Μάσκες, αντισηπτικά, αναπνευστήρες, φάρμακα, τεστ • Πάταξη της αισχροκέρδειας • Στήριξη και ασφάλεια για όσους εργάζονται • Πραγματική πληροφόρηση

ΤΟ ΘΕΜΑ Τετελεσμένα στον Έβρο Παζάρια με τη Δύση ΠΟΛΙΤΙΚΗ Δύο στρατηγικές για τον κορωνοϊό ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Η απαξίωση της Δημόσιας Υγείας ΔΙΕΘΝΗ Ποιος χρειάζεται αυτήν την Ευρώπη; 25 ΜΑΡΤΙΟΥ 2020 199 χρόνια από τη γενέθλια επανάστασή μας   Διαδικτυακή εκδήλωση: Πανδημία και Πολιτική Τρίτη 24 Μαρτίου, 7:00 μ.μ. Ομιλητές: Ρούντι Ρινάλντι, Δημήτρης Μπελαντής Ζωντανά στην ιστοσελίδα του Δρόμου (https://edromos.gr/diadiktyaki-ekdilosi-pandimia-kai-politiki/) και στο facebook του Δρόμου (https://www.facebook.com/DromosThsAristeras/posts/2707991472660121)

editorial Μέτρα, πειθαρχία και φρόνημα ή πώς «ο αγώνας συνεχίζεται» Ως χώρα και κοινωνία, αντιμετωπίζουμε μια αλληλουχία εξαιρετικά δύσκολων και κρίσιμων καταστάσεων. Χρεοκοπία και μνημονιακές «θεραπείες». Γεωπολιτικές εντάσεις, τουρκική απειλή, μεταναστευτικό. Και τώρα, μια πανδημία που πρέπει να αντιμετωπιστεί με πενιχρά μέσα και υποβαθμισμένο δημόσιο σύστημα υγείας.

Διαβάστε όλο το editorial

Το ζήτημα της τεχνολογικής κυριαρχίας ως κεντρικό πολιτικό διακύβευμα

Το ζήτημα της τεχνολογικής κυριαρχίας ως κεντρικό πολιτικό διακύβευμα
Γιώργος Παπανικολάου

ΕΠΟΧΗ 15-3-2020

Απεικόνιση του 1844 που δείχνει δύο άντρες να καταστρέφουν με σφυριά,
μιας πρώτης μορφής, ηλεκτροκίνητο αργαλειό.

Η τεχνολογία διαμεσολαβεί τις κοινωνικές και παραγωγικές σχέσεις και η συζήτηση γύρω από την ανάπτυξη, τη διάδοση και τη χρήση της, εύλογα απασχολεί τις κοινωνικές δυνάμεις και τους πολιτικούς θεσμούς. Τα ζητήματα των επιδιώξεων των υποκειμένων που αναπτύσσουν, αξιοποιούν και διαχέουν την τεχνολογία έχουν αποτελέσει αντικείμενο εκτενούς μελέτης και σε ορισμένες περιπτώσεις άξονες δράσης για κοινωνικά κινήματα όπως των Λουδιτών τον 19ο αιώνα και του Ελεύθερου Λογισμικού τον 20ο. Οι πρώτοι δεν αντιμάχονταν την τεχνολογία των μηχανών καθ’ εαυτή, όπως εσφαλμένα έχει επικρατήσει, αλλά τις κοινωνικές συνέπειες της μηχανοποίησης στην εποχή τους. Το κίνημα του Ελεύθερου Λογισμικού δεν αφορά χάκερς (όρο που συκοφαντικά η καθεστηκυία τάξη χρησιμοποιεί για τους εγκληματίες του διαδικτύου) που εχθρεύονται την ιδιοκτησία, αλλά ακτιβιστές που υπερασπίζονται το δικαίωμα της προσωπικής ελευθερίας σε ένα κόσμο που κατακλύζεται από εφαρμογές των ψηφιακών τεχνολογιών. Το ζήτημα της τεχνολογικής κυριαρχίας, δηλαδή ποιος ελέγχει και αξιοποιεί την τεχνολογία για την προώθηση των συμφερόντων του, αποτελούσε πάντα κεντρικό πολιτικό διακύβευμα.
Σήμερα, εσφαλμένες αντιλήψεις για την τεχνολογία έχουν εδραιωθεί σαν κοινή πεποίθηση. Η τεχνολογική πρόοδος θεωρείται μια αυτόνομα εξελισσόμενη συνιστώσα που εισβάλει σαν φυσικό φαινόμενο στις κοινωνίες και οδηγεί στην αναπόφευκτη μεταβολή τους. Από την άλλη, τρόποι χρήσης της τεχνολογίας που εξυπηρετούν συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες συγχέονται σκόπιμα με τα ενσωματωμένα τεχνικά χαρακτηριστικά της. Με τον τρόπο αυτό, αρνητικές επιπτώσεις παρουσιάζονται σαν αναπόφευκτες παράπλευρες ανεπιθύμητες ενέργειες της τεχνολογικής προόδου. Για παράδειγμα, ο περιορισμός της ιδιωτικής σφαίρας δεν οφείλεται γενικά στις ψηφιακές τεχνολογίες, ούτε αποτελεί μια αναπόφευκτη παρενέργειά τους, αλλά στον τρόπο και το επιχειρηματικό μοντέλο κάτω από το οποίο αξιοποιούνται από τα σημερινά κράτη και τις μεγάλες επιχειρήσεις. Μια μηχανή αναζήτησης δεν διατηρεί ούτε επεξεργάζεται τις αναζητήσεις του χρήστη, η μηχανή αναζήτησης της Google είναι αυτή που το κάνει. Η αναπαραγωγή αυτών των αντιλήψεων είναι βολική για τους ισχυρούς, αλλά αποπροσανατολιστική για τις κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις που μάχονται για την ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη.
Η πολιτική υστέρηση στην διατύπωση ξεκάθαρων θέσεων για τον τρόπο ένταξης της τεχνολογίας στο όραμα του κοινωνικού μετασχηματισμού αποτελεί σοβαρό στρατηγικό έλλειμμα, σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από πυκνές τεχνολογικές εξελίξεις. Πολύ περισσότερο όταν αυτές συνδέονται με δομικού χαρακτήρα αλλαγές στο πρότυπο της καπιταλιστικής συσσώρευσης και αναπαραγωγής. Στόχος του πολιτικού προγράμματος των προοδευτικών – δημοκρατικών δυνάμεων δεν μπορεί παρά να είναι η δημιουργία των προϋποθέσεων ενεργού άσκησης τεχνολογικής κυριαρχίας από τους πολίτες, τους δημοκρατικούς θεσμούς και τις οικονομικές δυνάμεις (νοικοκυριά, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, συνεταιρισμούς, φορείς της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και επαγγελματίες) που αποτελούν τους φυσικούς συμμάχους προς έναν κοινωνικό μετασχηματισμό που υπερβαίνει το σημερινό σύστημα και τις θεμελιώδεις αντιφάσεις του.

Τεχνολογία και υποκείμενα στον ψηφιακό καπιταλισμό

Σε τρεις δεκαετίες ο νεοφιλελευθερισμός άλλαξε ριζικά τον τρόπο οργάνωσης της σύγχρονης παραγωγής και τις συνθήκες εργασίας. Η παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου και οι χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες βασίστηκαν στην ιδιοποίηση και αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών, που αρχικά αναπτύχθηκαν από την επιστημονική κοινότητα και περιορίζονταν στην κάλυψη των αναγκών της για έρευνα και επικοινωνία. Η πρακτική της ανάθεσης σε εξωτερικούς συνεργάτες (outsourcing) μέρους του έργου που παραδοσιακά εκτελούνταν στο πλαίσιο της ίδιας επιχείρησης δημιούργησε πολύπλοκα παγκόσμια δίκτυα συνεργασιών, εφοδιαστικών αλυσίδων και συναλλαγών, διαχέοντας παράλληλα κατασκευαστική (και όχι μόνο) τεχνογνωσία σε μεγάλο αριθμό μικρότερων επιχειρήσεων. Το κατασκευαστικό κέντρο της παγκόσμιας οικονομίας μετατοπίστηκε στις χώρες της Ασίας με χαμηλά μεροκάματα. Η βιομηχανική δραστηριότητα των ανεπτυγμένων χωρών οδηγήθηκε σε μαρασμό, ενώ ο τομέας των υπηρεσιών διογκώθηκε συντηρώντας μια μεσαία διαχειριστική τάξη. Η μείωση της απασχόλησης στον δημόσιο τομέα, η μείωση της φορολογίας και οι εκτεταμένες ιδιωτικοποιήσεις δημοσίων επιχειρήσεων και υπηρεσιών οδήγησαν σε κατάρρευση το μεταπολεμικό κοινωνικό συμβόλαιο. Τα ποσοστά της μισθωτής εργασίας υποχώρησαν δραματικά προς όφελος της επισφαλούς αυτοαπασχόλησης, χωρίς δικαιώματα και κοινωνικές παροχές. Η ιδέα ότι οι εργαζόμενοι είναι αφεντικά του εαυτού τους διαμόρφωσε τη νέα κανονικότητα. Αντίθετα από τις νεοφιλελεύθερες διακηρύξεις, η κερδοφορία των μεγάλων επιχειρήσεων βασίστηκε ολοένα και περισσότερο στην απόσπαση προσόδου με τη διαμεσολάβηση στην οργάνωση και τον έλεγχο των δικτύων παραγωγής και διανομής διαμορφώνοντας ολιγοπωλιακές αγορές με την υποστήριξη της κρατικής εξουσίας. Ο ανταγωνισμός της ελεύθερης αγοράς αφορούσε τα “κορόιδα” ή καλύτερα, το αρχιπέλαγος των μικρών υπεργολάβων, των μικροεπιχειρηματιών και των αυτοαπασχολουμένων.
Στις αρχές του 21ου αιώνα η επέκταση του διαδικτύου επέτρεψε την ανάδυση μιας νέας τάξης καπιταλιστών, της δικτυοκρατικής. Το επιχειρηματικό τους μοντέλο βασίστηκε στην απόσπαση προσόδου από τον έλεγχο της ροής της πληροφορίας μέσα σε ψηφιακές πλατφόρμες που διαμεσολαβούν την επικοινωνία και τις συναλλαγές. Σήμερα εταιρείες όπως οι Uber και η Airbnb δεν διαθέτουν αυτοκίνητα ούτε σπίτια, ωστόσο έχουν υψηλότερη κεφαλοποίηση από παραδοσιακές επιχειρήσεις των κλάδων τους. Εταιρείες όπως η Google και η Facebook χρησιμοποιούν τις ροές της πληροφορίας για να προβλέψουν την ανθρώπινη συμπεριφορά και να πουλήσουν τις προβλέψεις σε εταιρείες και κυβερνήσεις. Τα επιχειρηματικά τους μοντέλα αποτελούν πρωτόγνωρη απειλή για την δημοκρατία και την ανθρώπινη ελευθερία.
Η εμπέδωση της κυριαρχίας τους στηρίχθηκε σε συγκεκριμένα τεχνολογικά μέσα και αρχιτεκτονικές: τον έλεγχο των “έξυπνων” συσκευών (υπολογιστές, τηλέφωνα, διαδίκτυο των πραγμάτων) με εφαρμογές λογισμικού, ιδιόκτητα και κλειστά λειτουργικά συστήματα, υλικολογισμικά και μορφότυπα περιορισμένης διαλειτουργικότητας, με σκοπό την παγίδευση χρηστών, επιχειρήσεων και δημοσίων υποδομών. Συμπληρώθηκε από τη συνεχή επέκταση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Οι δικτυοκράτες διάβρωσαν με πρωτόγνωρο τρόπο το δικαίωμα της ιδιοκτησίας με τον σχεδιασμό προϊόντων, που δεν ελέγχονται πλέον από τους αγοραστές τους, αλλά από τους ίδιους. Δωρεάν υπηρεσίες, ευκολία, χρηστικότητα, έξυπνες συσκευές, έξυπνες πόλεις, “κοινότητα”, οικονομία διαμοιρασμού, βιομηχανία 4.0, είναι μερικές από τις λέξεις που χρησιμοποιούνται για να συγκαλύψουν την οικοδόμηση ολοκληρωτικών δικτύων ελέγχου και να εμποδίσουν την διατύπωση εύλογων ερωτημάτων όπως: “ποιος ασκεί τον έλεγχο και ποιος αποφασίζει;”.

Ο νεο-φεουδαλισμός και οι μικρότεροι παίκτες

Ο τεχνολογικά αναπτυγμένος καπιταλισμός αποκτά ολοένα και περισσότερο τα χαρακτηριστικά ενός ιδιότυπου νεο-φεουδαλισμού όπου οι πόροι, ο πλούτος και η βιο-πολιτική εξουσία συγκεντρώνονται σε λίγα χέρια που ελέγχουν δίκτυα με τεχνολογική διαμεσολάβηση. Ο πλούτος συσσωρεύεται από την απόσπαση προσόδων, η ελεύθερη αγορά συρρικνώνεται και η προσωπική ιδιοκτησία απαλλοτριώνεται με άμεσους και έμμεσους τρόπους.
Η μαζική έξοδος από την μισθωτή εργασία διεύρυνε τις τάξεις των αυτοαπασχολουμένων, των ελεύθερων επαγγελματιών και των μικροεπιχειρηματιών. Στη σκιά και σε διεπαφή με τα ελεγχόμενα δίκτυα, μια οικονομία έντασης εργασίας, αυτόνομων και μικρών παραγωγών, γίνεται υποχρεωτική επιλογή επιβίωσης για ολοένα και διευρυνόμενα τμήματα του πληθυσμού. Η έννοια της επιχειρηματικότητας αποκτά ευρύτερο περιεχόμενο από την απλή επιδίωξη μεγιστοποίησης του κέρδους και περιλαμβάνει την συμμετοχή στην παραγωγική ζωή και την κοινότητα, ενώ ενσωματώνει στοιχεία ηθικού προσανατολισμού. Εκτός από την εξασφάλιση της επιβίωσης, αποσκοπεί στην κάλυψη της εσωτερικής ανάγκης των συμμετεχόντων να αποτελούν δημιουργικό κομμάτι της κοινωνίας και να συμβάλουν με τον τρόπο τους και τις μικρές τους δυνάμεις σε μια “αλλαγή προς το καλύτερο” όπως εξηγεί ο A. Arvidsson [1]. Το ηθικό πρόταγμα αποτυπώνεται με διάφορες μορφές: από την επιλογή της μικρής οικοκαλλιέργειας μέχρι το νέο συνεργατισμό της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Οι σύγχρονες τεχνολογίες επέτρεψαν την διάδοση σμικρυμένων, φτηνών και εξαιρετικά προωθημένων εργαλείων παραγωγής – από προσωπικούς υπολογιστές μέχρι τρισδιάστατους εκτυπωτές. Το διαδίκτυο πρόσφερε ένα μέσο επικοινωνίας και οργάνωσης της παραγωγής σε ομότιμα δίκτυα. Παγκόσμιες κοινότητες οργανώθηκαν μέσα από το διαδίκτυο παράγοντας αγαθά που δεν αποτελούν εμπορεύματα αλλά Κοινά. Το παράδειγμα του ελεύθερου λογισμικού, του λειτουργικού συστήματος GNU/LINUX και της Wikipedia ακολούθησαν κοινότητες ανοιχτού σχεδιασμού και κατασκευής. Αποτελούν σήμερα παγκόσμιους κοινούς πόρους που χρησιμεύουν για το ξεκίνημα παραγωγικών δραστηριοτήτων εντάσεως εργασίας με εξαιρετικά χαμηλό απαιτούμενο αρχικό κεφάλαιο. Μαζί με την ευρεία διάχυση της τεχνογνωσίας μέσα από τις πρακτικές outsourcing και το διαδίκτυο διαμόρφωσαν ένα αρχιπέλαγος παραγωγικών δραστηριοτήτων που προσπαθούν να επιβιώσουν στον ανταγωνισμό μιας “ανελεύθερης” αγοράς. Οι μικρότεροι παίκτες αποδείχθηκαν ικανοί να προσαρμόζουν τις τεχνολογίες με πολύ δημιουργικότερο τρόπο απ’ ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις, ενσωματώνοντας αξίες όπως τον σεβασμό στο περιβάλλον, την προστασία της ιδιωτικότητας και των δικαιωμάτων των καταναλωτών και των εργαζομένων.
Παράλληλα, ένα νέο κύμα συνεργατισμού αναπτύχθηκε από τα κάτω. Σε ορισμένες περιπτώσεις αξιοποιεί σήμερα εξαιρετικά σύνθετες τεχνολογίες στην κατεύθυνση οργάνωσης των συμφερόντων των μικροπαραγωγών και της εργασίας. Για παράδειγμα το κίνημα των συνεταιριστικών πλατφορμών εργάζεται για την ανάπτυξη ψηφιακών πλατφορμών που ανήκουν και διακυβερνώνται από τους συμμετέχοντες-συνεταιριστές ή εργαζομένους.

Τεχνολογική κυριαρχία και παραγωγική ανασυγκρότηση

Το πολιτικό πρόγραμμα των δυνάμεων της εργασίας πρέπει να αποτυπώνει με σαφήνεια τους τρόπους ενσωμάτωσης της τεχνολογίας στο σχέδιο κοινωνικού μετασχηματισμού. Οι αγώνες των μη προνομιούχων για τεχνολογική κυριαρχία, έχουν οδηγήσει στην συσσώρευση πολύτιμης εμπειρίας που αρχίζει να καταγράφεται στις προγραμματικές θέσεις προοδευτικών κομμάτων σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Πολιτικά αποσκοπούν στην δημιουργία των θεσμών και των εκτελεστικών μηχανισμών που θέτουν την ανάπτυξη της τεχνολογίας κάτω από δημοκρατικό έλεγχο. Προϋποθέτουν στρατηγικές επιμόρφωσης των πολιτών που βασίζονται στην βαθύτερη κατανόηση της και την διαμόρφωση των απαραίτητων δεξιοτήτων ώστε οι πολίτες να συμμετέχουν ενεργά στην ανάπτυξή της και όχι να παραμένουν απλοί χρήστες ή καταναλωτές. Αυτό επιτυγχάνεται με αποτελεσματικότητα με την χρήση ανοικτών τεχνολογιών. Συνεργατικοί χώροι ανάπτυξης ανοικτών τεχνολογιών που έχουν ήδη αναπτυχθεί από τα κάτω (hackerspaces, open labs, Fablabs, εργαστήρια ψηφιακής κατασκευής κ.ά.) χρειάζεται να διαδοθούν στον δημόσιο σύστημα εκπαίδευσης και να ενδυναμωθούν.
Το σύστημα καινοτομίας και έρευνας χρειάζεται σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Η δημόσια χρηματοδότηση δεν μπορεί να χορηγείται για την κατοχύρωση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας από ιδιωτικές εταιρείες επιβαρύνοντας διπλά τους πολίτες. Μέρος των δημόσιων ερευνητικών πόρων πρέπει να κατευθύνεται στην εφαρμοσμένη έρευνα που οδηγεί στην παραγωγή ανοικτών τεχνολογιών, «σχεδόν έτοιμων» προϊόντων, για χρήση από την μικρομεσαία επιχειρηματικότητα τους φορείς ΚΑΛΟ και τις δημόσιες επιχειρήσεις.
Η ανάπτυξη ανοικτών προτύπων και η σύνδεσή τους με τις πράσινες δημόσιες προμήθειες μπορεί να διαμορφώσει την απαραίτητη αγορά για την απορρόφηση προϊόντων ανοικτών τεχνολογιών. Οι ανοικτές τεχνολογίες μπορούν να υποστηρίξουν τα εγχειρήματα των ενεργειακών κοινοτήτων και να επιταχύνουν την ενεργειακή μετάβαση.
Η ανάπτυξη ανοικτών πόρων στην εκπαίδευση, την τεχνολογία και τον πολιτισμό, που θεσμοθετήθηκε στην Ελλάδα με τον νόμο για τα ΑΕΙ, μπορεί να γίνει ο κεντρικός άξονας της εκπαιδευτικής πολιτικής διαχέοντας το έργο και την τεχνογνωσία που παράγεται στο δημόσιο σύστημα παιδείας στην κοινωνία και τον παραγωγικό ιστό. Εκτός από την ενδυνάμωση των σχέσεων συνεργασίας στο εσωτερικό της εκπαιδευτικής και ερευνητικής κοινότητας εξυπηρετεί την σύνδεσή της έρευνας με την παραγωγή κάτω από συνθήκες διαφάνειας και κοινωνικής λογοδοσίας.
Η προστασία της ιδιωτικότητας των πολιτών είναι συλλογικό αγαθό. Η απουσία πολιτικών προστασίας της ιδιωτικότητας στα πολιτικά προγράμματα των δημοκρατικών κομμάτων είναι σήμερα αδικαιολόγητη. Ρυθμίσεις όπως η νομοθεσία για την προστασία των προσωπικών δεδομένων είναι ανεπαρκείς. Η διασφάλιση των τεχνολογικών μέσων για την προστασία των πολιτών πρέπει να αποτελεί μέριμνα της δημόσιας πολιτικής. Η ανάπτυξη δημόσιας αποκεντρωμένης μηχανής αναζήτησης, η συνεισφορά στη δημιουργία και συντήρηση δημόσιων διανομών λειτουργικών συστημάτων ελεύθερου λογισμικού και η ανάπτυξη ανοικτής τεχνολογίας τερματικών συσκευών δικτύων, είναι μερικά από τα αναγκαία προγράμματα που πρέπει να ξεκινήσουν με κυβερνητική πρωτοβουλία. Σε άλλα κράτη παρόμοιες πολιτικές εφαρμόζονται ήδη, δυστυχώς όμως όχι με πρόθεση την εμπέδωση της δημοκρατίας και της συμμετοχής αλλά την προστασία της εθνικής ασφάλειας. Η ανοικτότητα και η κατανεμημένη αρχιτεκτονική των υποδομών παραμένει η κεντρική πολιτική επιλογή που διασφαλίζει ότι η δεσποτεία των μεγάλων εταιρειών δεν θα αντικατασταθεί από την δεσποτεία του κράτους.
Παρόμοιες απόψεις αποτυπώνονται αποσπασματικά στα πολιτικά προγράμματα κομμάτων όπως οι Εργατικοί στην Αγγλία, οι Podemos, οι Γερμανοί σοσιαλιστές, οι οικολόγοι στην Γερμανία και στο Βέλγιο, τα πειρατικά κόμματα και το DIEM25. Επομένως, αποτελούν άξονες που μπορούν να επιτευχθούν ευρύτερες προγραμματικές συγκλίσεις των προοδευτικών δυνάμεων, τόσο στο εσωτερικό, όσο και σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ αποτύπωσε στην επικαιροποιημένη εθνική αναπτυξιακή στρατηγική του Μάϊου του 2019 την πρόθεσή της να κινηθεί σε ορισμένες από τις παραπάνω κατευθύνσεις όπως η ενδυνάμωση των ανοικτών τεχνολογιών και η ανάπτυξη κοινών ανοικτών εκπαιδευτικών πόρων στην εκπαίδευση, χωρίς να προλάβει να υλοποιήσει αρκετές συγκεκριμένες δράσεις. Ο χρόνος που ο ΣΥΡΙΖΑ – προοδευτική συμμαχία θα παραμείνει στην αντιπολίτευση μπορεί να χρησιμοποιηθεί δημιουργικά ώστε να συγκεκριμενοποιηθούν οι στόχοι, τα εργαλεία πολιτικής και οι πόροι που απαιτούνται, αν ένα τέτοιο πρόγραμμα πρόκειται να υιοθετηθεί.

Γιώργος Παπανικολάου, επίκουρος
καθηγητής, Χαροκόπειο πανεπιστήμιο

[1] Changemakers. The industrious future of the digital economy. Polity press, 2019

Emile Durkheim και εκπαίδευση (του Θαναση Τσακίρη)

Emile Durkheim

Ο Εμίλ Ντυρκέμ δε συμμεριζόταν τον υπερενθουσιασμό του επαναστάτη Καρλ Μαρξ ούτε όμως τον πεσιμισμό του σύγχρονού του φιλεύθερου Μαξ Βέμπερ. Παρά τις ατυχίες της ζωής του (πρόσφυγας εβραϊκής καταγωγής από την Αλσατία, έχασε το γιο του στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου) θεωρείται ως ο κοινωνιολόγος που χαρακτηριζόταν από μια συγκρατημένη αισιοδοξία πιστεύοντας ότι η επιστημονική κοινωνιολογία μπορεί να συμβάλλει στην κατανόηση των προβλημάτων της νεωτερικής κοινωνίας και στην επίλυσή τους. Ο Ντυρκέμ έζησε σε μια εποχή γεμάτη από σημαντικά γεγονότα για τη Γαλλία (στρατιωτική ήττα από την Πρωσία, εξέγερση Παρισινής Κομμούνας,, καθιέρωση της Γ΄ Γαλλικής Δημοκρατίας, Γερμανική εισβολή 1914). Ο τρόπος με τον οποίο αναμείχθηκε σε όλα αυτά τα γεγονότα ή βίωσε τις συνέπειές τους ήταν καθοριστικός για τη διαμόρφωση των αντιλήψεών του.

α. Εθνικισμός. Κατ’ αρχήν, αποδέχθηκε την ιδεολογία του «εθνικισμού». Όπως είπαμε ήταν Εβραϊκής καταγωγής Αλσατός. Η Αλσατία περιέρχονταν μετά από κάθε πολεμική σύγκρουση πότε στη Γαλλία και πότε στη Γερμανία. Παραχωρήθηκε στη Γερμανία το 1870 και η οικογένειά του πήρε το δρόμο για το Παρίσι, όπου τους θεωρούσαν «περιθωριακούς Γάλλους». Όπως κάνουν πολλοί άνθρωποι σε τέτοιες περιπτώσεις για να επιβιώσουν, τα μέλη της οικογένειάς του και, ιδιαίτερα ο Εμίλ, επέλεξαν να ενταχθούν στην «ομάδα αναφοράς» και να ταυτιστούν μαζί της, ασπαζόμενοι τις ιδέες και την κουλτούρα της. Έτσι, ενδιαφέρθηκε έντονα για τη σταθεροποίηση και ανασυγκρότηση της γαλλικής πολιτικής και πνευματικής ζωής και κυρίως για το γαλλικό τρόπο σκέψης, ιδιαίτερα των Αύγουστου Κοντ και Ανρί Σεν-Σιμόν.

β. Μεταρρυθμισμός – Ατομικισμός. Αρνήθηκε την περαιτέρω ενασχόληση με την επαναστατική πολιτική θεωρώντας ότι η αναγκαιότητα των καιρών επέβαλε την ανασυγκρότηση του πολιτικού συστήματος μέσω της εργασίας στο πλαίσιο της Γ΄ Γαλλικής Δημοκρατίας. Από το Μαρξισμό δεν επηρεάστηκε παρά αργά στη ζωή του παραμένοντας σοσιαλιστής με το δικό του ιδιόμορφο τρόπο ασπαζόμενος τις απόψεις του Ζαν Ζωρές για το «διαχειριστικό σοσιαλισμό» που έμοιαζε με το μοντέλο της Αγγλικής Φαβιανής Εταιρείας για την κοινωνία. Η κύρια πολιτική αντίληψή του ήταν ο «ηθικός ατομικισμός» (ιερότητα του ατόμου, απαραβίαστο των ατομικών δικαιωμάτων) που ήταν και το βασικό ιδεώδες της Γαλλικής Επανάστασης.

γ. Αντικληρικαλισμός. Αποκλήθηκε «θεολόγος» της νέας «θρησκείας της ανθρωπότητας» που εγκαινίασε ο Αύγουστος Κοντ. Ο αντικληρικαλισμός και ο αντικαθολικισμός του τον ενέπνευσε στη μοναδική ηχηρή πολιτική παρέμβασή του στην «υπόθεση Ντρέιφους».[1] Έτσι, ο Ντυρκέμ ασχολήθηκε ενεργά με την καταπολέμηση του αντισημιτισμού ως έκφραση παραβίασης των ατομικών δικαιωμάτων. Παρά τα όποια προβλήματα της σκέψης του, ο Ντυρκέμ θεωρείται σημαντικός για την κοινωνιολογία γιατί λάνσαρε την ιδέα ότι ο τρόπος της κοινωνικής οργάνωσης (ordering) και ομαδοποίησης (grouping) είναι «ψυχολογικά δημιουργικός».[2]  Η δουλειά του έδινε έμφαση στις συλλογικές όψεις της υποκειμενικότητας, συμπεριλαμβανομένης της συλλογικής σκέψης και της συλλογικής εμπειρίας.

Η γενική προσέγγιση του Ντυρκέμ

Βασική θέση του Ντυρκέμ είναι ότι οι κοινωνικές δυνάμεις υπάρχουν ως ξεχωριστό επίπεδο της πραγματικότητας. Είναι, επομένως, νομιμοποιημένος και εποικοδομητικός θετικός επιστημονικός κλάδος. Αυτή ήταν και η μόνιμη έγνοια του, δηλαδή να αποδεικνύει συνεχώς ότι με τη μελέτη των θεμελιωδών όψεων της κοινωνικής πραγματικότητας με συστηματικό και πειραματικό τρόπο κατοχυρώνεται η επιστημονικότητα της κοινωνιολογίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι ήταν ο πρώτος κοινωνιολόγος που απέκτησε έδρα σε πανεπιστήμιο, οργάνωσε το πρώτο τμήμα Κοινωνιολογίας καθώς και εξέδωσε την πρώτη επιθεώρηση της κοινωνιολογικής επιστήμης. Κατά τον Ντυρκέμ, η κοινωνιολογία, ως επιστήμη αλλιώτικη από τις φυσικές επιστήμες, π.χ. βιολογία, ή από επιστήμες όπως η ψυχολογία, που εξετάζουν τα φυσικά φαινόμενα η πρώτη και τις ανθρώπινες ατομικές πράξεις, σκέψεις και συναισθήματα η δεύτερη, μελετά τα κοινωνικά γεγονότα, που είναι μια «κατηγορία γεγονότων που παρουσιάζουν πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: αποτελούνται από τρόπους δράσης, σκέψης και συναισθήματος που είναι εξωτερικοί ως προς το άτομο και που επενδύονται με καταπιεστική δύναμη βάσει της οποίας ασκούν έλεγχο πάνω στο άτομο».[3] Ενδιαφερόταν, δηλαδή, να διακρίνει τα «κοινωνικά γεγονότα» που συχνά αποκαλούσε «καταστάσεις του συλλογικού νου» από τις καταστάσεις που φανερώνονται από τον «ιδιωτικό νου». Τα ήθη και τα έθιμα, οι ηθικοί και νομικοί κανόνες, μοιάζουν να έχουν αποκτήσει μια δική τους ύπαρξη ανεξάρτητη από τις διάφορες πράξεις που προσδιορίζουν. Ας δούμε αναλυτικότερα τις απόψεις που εξέφρασε μέσω των έργων του.

α) Οι Κανόνες της Κοινωνιολογικής Μεθόδου. Οι απόψεις του χαρακτηρίστηκαν από ορισμένους ως «θετικιστικές». Κι αυτό γιατί δήλωνε καθαρά ότι η αρχή της αιτιότητας μπορεί να ισχύει στα κοινωνικά φαινόμενα. Ο Ντυρκέμ αρνείται ότι η άποψή του είναι θετικιστική. Ο βιογράφος του St. Lukes (1975) τις θεωρεί ότι αποτελούν δείγμα «επιστημονικού ορθολογισμού» και ότι πρόκειται για συμβουλή να αποφεύγουμε να καταφεύγουμε στο μυστικισμό για την εξήγηση και την ερμηνεία των κοινωνικών φαινομένων, όπως δεν κάνουμε κάτι ανάλογο με τις φυσικές επιστήμες.

Ο Ντυρκέμ αντιμετωπίζει τα κοινωνικά φαινόμενα ως «πράγματα». Όταν μέσα στην πορεία της επιστημονικής ζωής του δέχτηκε ότι υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ κοινωνιολογίας και φιλοσοφίας άρχισε να ξανασκέφτεται αυτή τη θέση του. Στη δεύτερη έκδοση του έργου αυτού (1901), ο Ντυρκέμ τονίζει ότι «…το να αντιμετωπίζουμε τα γεγονότα μιας ορισμένης τάξης ως πράγματα, δε σημαίνει, επομένως, να τα τοποθετούμε σε μια ορισμένη κατηγορία της πραγματικότητας αλλά να υποθέτουμε μια συγκεκριμένη ψυχική στάση προς αυτά, με βάση την αρχή ότι όταν προσεγγίζουμε τη μελέτη τους αγνοούμε απολύτως τη φύση τους και ότι οι χαρακτηριστικές τους ιδιότητες, όπως και οι άγνωστες αιτίες τους από τις οποίες εξαρτώνται, δεν μπορούν να ανακαλυφθούν ούτε και με την πιο προσεκτική εξέταση. Ο όρος «κοινωνικά γεγονότα» θα πρέπει να ιδωθεί απ’ αυτό το πρίσμα. Τα «κοινωνικά γεγονότα» αναγνωρίζονται λόγω των ιδιοτήτων τους, δηλαδή ότι είναι «εξωτερικά» ως προς τα άτομα και ότι ασκούν «περιορισμούς» στη συμπεριφορά των ατόμων. Αργότερα σε ένα άλλο έργο του ο Ντυρκέμ τόνισε ότι ο περιορισμός δεν είναι κάτι περισσότερο από την υλική και εμφανή έκφραση εσωτερικού (υποκειμενικού) έντονου γεγονότος, δηλαδή ότι η κοινωνία κατέχει ένα βαθμό ηθικής εξουσίας πάνω στο άτομο. Η αλληλεπικοινωνία μεταξύ των «πνευμάτων» (minds) που αποτελούν την κοινωνία δεν είναι πάντοτε ένα εντελώς ατομικό ζήτημα. Επειδή επεκτείνει τις κανονικότητες (regularities) πέρα από τα άτομα του χώρου και του χρόνου ο ερευνητής πρέπει να τις αντιμετωπίσει ως γεγονότα. Η λογική του Ντυρκέμ για τα κοινωνικά γεγονότα οδήγησε στην ανάπτυξη της τάσης για «αναγωγισμό», δηλαδή στον ισχυρισμό ότι το κοινωνικό επίπεδο ανάλυσης μπορεί να εξηγήσει επαρκώς όλες τις όψεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς χωρίς την οποιαδήποτε αναφορά σε βιολογικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς και άλλους παράγοντες.

β) Ηθική επιστήμη. Ο Ντυρκέμ τονίζει ότι ο λόγος ύπαρξης της επιστήμης είναι η αναγνώριση ότι οι ηθικοί κανόνες ποικίλουν ανάλογα με τις αιτίες που προέρχονται από τη συλλογικότητα ως σύνολο. Όμως, τι εννοεί με τη λέξη «ηθική»; Αναφέρεται σε δύο διαστάσεις της: έννοιας:

i) Αλληλεγγύη , δηλαδή επίτευξη συνοχής ή ολοκλήρωσης της κοινωνίας

ii) Ρύθμιση, δηλαδή περιορισμός της απόλυτης επιδίωξης ιδιοτελών σκοπών και συμπερίληψη των εννοιών του αυτοπεριορισμού και του αλτρουϊσμού.

Αυτό που απορρίπτει ο Ντυρκέμ είναι η ωφελιμιστική άποψη ότι η κοινωνία αναπτύσσεται με την απεριόριστη και ανεμπόδιστη επιδίωξη σκοπών που αφορούν το καθαρά ατομικό ιδιοτελές συμφέρον.

Η  δουλειά του ηθικού επιστήμονα ξεκινά με το γεγονός ότι  ηθικότητα ενεργεί ως ισχυρός προσδιοριστικός παράγοντας του χαρακτήρα της ατομικής ψυχικής ζωής. Διακρίνει ουσιαστικά μεταξύ «εγωισμού» και «ατομικισμού» και ορίζει την ισορροπία ως την ελευθερία που είναι το προϊόν της ρύθμισης.

γ) Η αποδοχή της βιομηχανικής κοινωνίας. Η στάση του Ντυρκέμ έναντι της βιομηχανικής κοινωνίας χαρακτηρίζεται από τα εξής στοιχεία:

i) Απόρριψη του «παραδοσιακού συντηρητισμού», γιατί υποστήριζε την επιστροφή σε μια κομφορμιστική (κοινοτιστική – gemeinschaft) ηθικότητα που ταίριαζε στον μικρής κλίμακας, αγροτικό και πλήρως αναχρονιστικό τρόπο ζωής. Η ηθικότητα αυτού του τύπου (θρησκευτική/ιερατική) ερχόταν σε αντίθεση με το ιδανικό της ατομικής ολοκλήρωσης της προσωπικότητας στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας.

ii) Απόρριψη του «φιλελευθερισμού-ωφελιμισμού» που αφαιρεί τους παραδοσιακούς περιορισμούς δίνοντας πεδίο ελεύθερο στον αχαλιναγώγητο εγωισμό και δεν βοηθάει στη διατήρηση της συνοχής της κοινωνίας.

iii) Απόρριψη των περισσότερων σχολών του μαρξιστικού σοσιαλισμού γιατί θεωρεί ότι ουσιαστικά δεν υπερβαίνουν τους περιορισμούς της ωφελιμιστικής σκέψης και με την απόδοση της προτεραιότητας στην οικονομική τάξη και στα οικονομικά συμφέροντά της θολώνουν τις πηγές των «ασθενειών» του σύγχρονου πολιτισμού, που στην ουσία είναι «ηθικές».

δ) Ο καταμερισμός της εργασίας στην κοινωνία. Σύμφωνα με τον Ντυρκέμ ο καταμερισμός της εργασίας δεν αφορά μόνο τον τομέα της οικονομίας καθώς η εξειδίκευση σε πολλές διαφορετικές δραστηριότητες έχει επεκταθεί σε άλλα κοινωνικά πλαίσια.[4] Ο καταμερισμός της εργασίας είναι προϊόν της δράσης των ατόμων, που αναγνωρίζουν ότι ο επιμερισμός των λειτουργιών αυξάνει τα πλεονεκτήματα και συμβάλλει στην οικονομική ευημερία. Ο καταμερισμός της εργασίας οφειλόταν στις διαστάσεις της κατανομής του πληθυσμού, στην ποσότητα και στο είδος των κοινωνικών σχέσεων.

Αλληλεγγύη. Με βάση τον τρόπο με τον οποίο μελετά τις κοινωνίες, ο Ντυρκέμ διακρίνει μεταξύ «μηχανικής» και «οργανικής» αλληλεγγύης. Η μηχανική αλληλεγγύη είναι η μορφή συνοχής των πρωτόγονων και παραδοσιακών συστημάτων. Δίνεται έμφαση στην ομοιογένεια της ομάδας, στις ομοιότητες μεταξύ των ατόμων και στα κοινά ηθικά συναισθήματα που δένουν τα μέλη μεταξύ τους. Περιορίζεται το άτομο σε πολύ στενά πλαίσια και έχει ελάχιστες δυνατότητες ανάπτυξης της μοναδικότητάς του και της προσωπικής τους ταυτότητας. Η Οργανική αλληλεγγύη στη σύγχρονη κοινωνία είναι προϊόν της εξάρτησης από την όξυνση των συμπληρωματικών διαφορών των ατομικών προσωπικοτήτων αλλά και των ομαδικών διαφορών στο πλαίσιο του συνόλου και της ρύθμισής τους. Στη σύγχρονη κοινωνία επομένως, υπάρχουν ποικίλα συμφέροντα και οπτικές γωνίες και προοπτικές που συνεπάγονται την ανάγκη διευθέτησής τους. Γι’ αυτό ο καταμερισμός της εργασίας έχει μεγάλη σημασία στις σύγχρονες κοινωνίες.

Συλλογική συνείδηση. Ο Ντυρκέμ ορίζει τη συλλογική συνείδηση  ως «συγκεκριμένο σύστημα που έχει τη δική του ζωή». Είναι ο ψυχικός τύπος κοινωνίας, με τις δικές του ξεχωριστές ιδιότητες, όρους ύπαρξης και τρόπους ανάπτυξης».

Διαστάσεις της συλλογικής συνείδησης:

1.    Ένταση: βαθμός στον οποίο η ατομική συνείδηση διαπερνάται από συλλογικά συναισθήματα και πρότυπα.

2.    Σφοδρότητα: η ενέργεια και  σοβαρότητα με την οποία τα άτομα (παρα)τηρούν τα συλλογικά συναισθήματα.

3.    Αυστηρότητα: η σχετική οξύτητα ή ασάφεια των συλλογικών ηθικών ιδεών.

4.    Περιεχόμενο: η πραγματική φύση των ίδιων των ηθικών ιδεών.

Ο Ντυρκέμ συνέδεσε τον τύπο της αλληλεγγύης που επικρατεί σε μια δεδομένη κοινωνία με την ύπαρξη ανάλογου συστήματος δικαίου. Στις κοινωνίες μηχανικής αλληλεγγύης το δίκαιο είναι σε κατασταλτικό, δηλαδή αποσκοπεί στην τιμωρία του υποκειμένου που προέβη σε εγκληματική ενέργεια ή εκδήλωσε αποκλίνουσα συμπεριφορά. Στόχος η ικανοποίηση της συλλογικής συνείδησης που προσεβλήθη από την διάπραξη της εγκληματικής ενέργειας και της εκδήλωσης της αποκλίνουσας συμπεριφοράς. Επομένως, η τιμωρία λειτουργεί προς όφελος της ενότητας της συλλογικής συνείδησης της κοινωνίας. Αντίθετα, στις κοινωνίες της οργανικής αλληλεγγύης το δίκαιο είναι επανορθωτικό και δεν αποσκοπεί πρωτίστως στην τιμωρία του δράστη αλλά στην επανόρθωση και αποκατάσταση της κανονικής λειτουργίας της πολύπλοκης κοινωνικής ζωής.  Η ραγδαία μεταβολή της κοινωνίας και ο ολοένα και εντεινόμενος κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας προκαλούν σύγχυση σχετικά με τους άγραφους και γραπτούς κοινωνικούς κανόνες και εντείνει τον απρόσωπο χαρακτήρα της κοινωνίας με αποτέλεσμα την χαλάρωση ως κατάρρευση των κοινωνικών προτύπων ρύθμισης της συμπεριφοράς. Στην έρευνα που διενήργησε ο Ντυρκέμ σχετικά με τις αυτοκτονίες, διαπιστώθηκε ότι στις κοινωνίες των Διαμαρτυρομένων ο αριθμός των αυτοκτονιών ήταν υψηλός ενώ στις κοινωνίες των Καθολικών ο αριθμός ήταν χαμηλός. Στις προτεσταντικές κοινωνίες υπάρχουν πολύ χαμηλά επίπεδα κοινωνικής ενσωμάτωσης καθώς το άτομο αφήνεται να τα βγάλει πέρα μόνο του και αυτό αποξενώνεται και απομονώνεται χωρίς να βρίσκει καταφύγιο παρά στην πράξη της αυτοκτονίας. Αντίθετα στις κοινωνίες των Καθολικών υπάρχει εντονότερος κοινωνικός έλεγχος και κοινωνική ενσωμάτωση με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να είναι περισσότερο δεμένοι μεταξύ τους και ο αριθμός αυτοκτονιών χαμηλός.

Η θρησκεία και ο ρόλος της απασχόλησε πολύ έντονα τον Ντυρκέμ. Προσπάθησε να απαντήσει σε δύο ερωτήματα:

Α. Πώς συμβάλλει η θρησκεία στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής;

Β. Ποια είναι η σχέση θρησκείας και καπιταλιστικής κοινωνίας;

Ο Ντυρκέμ αυτοτοποθετήθηκε στη «θετικιστική κοινωνιολογική παράδοση» για να μελετήσει την κοινωνία αποστασιοποιούμενος και με επιστημονικό τρόπο. Στο πρώτο ερώτημα απάντησε καταφατικά: Ναι! Η θρησκεία ήταν έκφραση της κοινωνικής συνοχής. Στην «τοτεμική» μορφή αναγνώρισε την αρχική μορφή των θρησκειών. Το τοτέμ ήταν η αρχική εστία θρησκευτικής δραστηριότητας επειδή επρόκειτο για το έμβλημα μιας κοινωνικής ομάδας (φυλή/πατριά/clan). Ο Ντυρκέμ θεωρούσε ότι η λειτουργία της θρησκείας ήταν να ετοιμάζει τους ανθρώπους για την κοινωνική ζωή. Τόνισε ότι το πρότυπο των σχέσεων των ανθρώπων με το «υπερφυσικό» ήταν ουσιαστικά η σχέση του ατόμου και της κοινότητας. Η θρησκεία ήταν πηγή συντροφικότητας και αλληλεγγύης στις αρχαϊκές και τις παραδοσιακές κοινωνίες τις οποίες μελέτησε. Προσπάθησε να εντοπίσει τους κοινούς παρονομαστές των διαφορετικών θρησκευτικών δογμάτων στις διαφορετικές κοινωνίες. Διέκρινε δύο κατηγορίες όψεων της ζωής, το «ιερό» και το «κοσμικό». Ο ορισμός της θρησκείας που έδωσε ο Ντυρκέμ είναι πως «είναι ένα ενιαίο σύστημα πεποιθήσεων/δοξασιών και πρακτικών που σχετίζονται με τα ιερά πράγματα, δηλαδή πράγματα ξεχωριστά και απαγορευμένα- πεποιθήσεις/δοξασίες και πρακτικές που ενώνουν σε μια ενιαία ηθική κοινότητα, που ονομάζεται Εκκλησία, όλους εκείνους που είναι πιστοί οπαδοί τους». Η κοινωνία, κατ’ αυτόν, πρέπει «να είναι παρούσα μέσα στο άτομο». Η θρησκεία είναι μηχανισμός προστασίας απέναντι σε μια απειλούμενη κοινωνική τάξη και στο παρελθόν αποτελούσε το τσιμέντο της κοινωνίας. Ο Ντυρκέμ ενδιαφερόταν για τη θρησκεία ως κοινοτική και όχι ως θρησκευτική εμπειρία. Επειδή η θρησκεία είναι ενταγμένη στο κοινωνικό σώμα είναι δύσκολο να μην υπάρχει μια μορφή σχέσης ιερού και κοσμικού έστω με τη μορφή μιας πολιτικής θρησκείας (έθνος, δημοκρατική πολιτεία) που να ενώνει τους ανθρώπους ως πολίτες. Συνοπτικά, ο Ντυρκέμ διέκρινε 4 λειτουργίες της θρησκείας:

1.    Πειθαρχική: επιβολή και διαχείριση της πειθαρχίας.

2.    Συνδετική: φέρνει κοντά τους ανθρώπους με ισχυρούς δεσμούς

3.    Αναζωογονητική: ζωντανεύει, αναζωογονεί και εξυψώνει το πνεύμα των ανθρώπων.

4.    Ευφορική: δημιουργεί συνθήκες ευτυχίας, εμπιστοσύνης, ευημερίας και καλών (συν)αισθημάτων.

Εκπαίδευση

Ο Emile Durkheim υποστήριξε ότι τα σχολεία ήταν απαραίτητα για την «αποτύπωση» κοινών κοινωνικών αξιών στο μυαλό των παιδιών. Θεωρούσε ότι τα σχολεία θα διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση σύγχρονων κοινωνιών.

Σύμφωνα με την Durkheim η κοινωνία μπορεί να επιβιώσει μόνο αν υπάρχει μεταξύ των μελών της ένα επαρκές βαθμό ομοιογένειας: η εκπαίδευση διαιωνίζει και ενισχύει αυτή την ομοιογένεια, καθορίζοντας στο παιδί από την αρχή τις ουσιαστικές ομοιότητες που απαιτεί η συλλογική ζωή. Η εκπαίδευση το κάνει αυτό με την ενδυνάμωση της αίσθησης της κοινωνικής   αλληλεγγύης στο άτομο. Αυτό συνεπάγεται την ενδυνάμωση της αίσθησης της συμμετοχής στην ευρύτερη κοινωνία, την αίσθηση δέσμευσης στη σημασία της εργασίας για τους στόχους της κοινωνίας και την αίσθηση ότι η κοινωνία είναι πιο σημαντική από το άτομο.Yποστήριξε ότι για να συνδεθεί με την κοινωνία, το παιδί πρέπει να νιώθει μέσα του ότι είναι κάτι πραγματικό, ζωντανό και ισχυρό, που κυριαρχεί στον άνθρωπο και στο οποίο οφείλει το καλύτερο μέρος του εαυτού του.

Ο Durkheim ισχυρίστηκε ότι, σε σύνθετες κοινωνίες, το σχολείο εξυπηρετεί μια λειτουργία που δεν μπορεί να εκπληρωθεί ούτε από την οικογένεια, η οποία βασίζεται στην συγγένεια ή τη φιλία, η οποία βασίζεται σε προσωπική επιλογή, ενώ η ύπαρξη μέλους της ευρύτερης κοινωνίας. Το σχολείο  μαθαίνει τα παιδιά να συνεργάζονται με ανθρώπους που δεν είναι ούτε συγγενείς μας ούτε φίλοι μας. Το σχολείο είναι το μόνο θεσμικό όργανο ικανό να προετοιμάσει τα παιδιά για ένταξη στην ευρύτερη κοινωνία. Αυτό το κάνει αυτό με την επιβολή ενός συνόλου κανόνων που εφαρμόζονται σε όλα τα παιδιά και τα παιδιά μαθαίνουν να αλληλοεπιδρούν με όλα τα άλλα παιδιά βάσει αυτών των κοινών κανόνων. ‘Έτσι το σχολείο ενεργεί όπως μια μικροσκοπική κοινωνία.

Ο Durkhiem ισχυρίστηκε ότι οι σχολικοί κανόνες θα πρέπει να εφαρμόζονται αυστηρά - με μια σειρά τιμωριών για όσους σπάνε τους κανόνες του σχολείου που αντιστοιχούν στη σοβαρότητα της ζημίας που υπέστη η κοινωνική ομάδα από το  παιδί που έσπασε τους κανόνες. Θεωρεί ότι εξηγώντας γιατί τιμωρήθηκαν για τους διαταραγμένους κανόνες, τα παιδιά θα  μάθουν να ασκούν αυτοπειθαρχία όχι μόνο λόγω φόβου τιμωρίας αλλά και επειδή μπορούσαν να δουν τη ζημιά που είχε η αποκλίνουσα συμπεριφορά τους στην ομάδα ως σύνολο .

Oι κοινωνικές επιστήμες, όπως η κοινωνιολογία, θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σοβαρό ρόλο στο να καταστήσουν σαφές στα παιδιά την ορθολογική βάση των κοινωνικών κανόνων.

Με το σεβασμό των σχολικών κανόνων, το παιδί μαθαίνει να σέβεται τους κανόνες γενικά, ότι αναπτύσσει τη συνήθεια του αυτοέλεγχου και του περιορισμού απλώς και μόνο επειδή πρέπει να ελέγχει και να συγκρατεί τον εαυτό του. Πρόκειται για μια πρώτη κίνηση στην αυστηρότητα του καθήκοντος.

Ο Durkheim υποστήριξε ότι μια δεύτερη κρίσιμη λειτουργία της εκπαίδευσης σε μια προηγμένη βιομηχανική οικονομία είναι η διδασκαλία εξειδικευμένων δεξιοτήτων που απαιτούνται για έναν περίπλοκο καταμερισμό εργασίας.

Στις παραδοσιακές, προ-βιομηχανοποιημένες κοινωνίες, οι δεξιότητες θα μπορούσαν να μεταφερθούν μέσω της οικογένειας ή μέσω άμεσης μαθητείας, πράγμα που σημαίνει ότι η επίσημη εκπαίδευση στο σχολείο δεν ήταν απαραίτητη. Ωστόσο, η παραγωγή βασισμένη στο εργοστάσιο στη σύγχρονη βιομηχανική κοινωνία συχνά συνεπάγεται την εφαρμογή προηγμένων επιστημονικών γνώσεων, οι οποίες απαιτούν την απόκτηση ετών επίσημης εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα τα σχολεία να γίνονται πολύ πιο απαραίτητα.

Ένας άλλος παράγοντας που καθιστά το σχολείο απαραίτητο στις σύγχρονες κοινωνίες (σύμφωνα με το Durkheim) είναι ότι η κοινωνική αλληλεγγύη στις βιομηχανικές κοινωνίες βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αλληλεξάρτηση των εξειδικευμένων δεξιοτήτων - η κατασκευή ενός και μοναδικού προϊόντος απαιτεί το συνδυασμό ποικίλων ειδικών. Με άλλα λόγια, η αλληλεγγύη βασίζεται στη συνεργασία μεταξύ ανθρώπων με πολύ διαφορετικά σύνολα ικανοτήτων - και το σχολείο είναι ο τέλειος χώρος για να μάθουν τα παιδιά να προχωρούν με ανθρώπους με διαφορετικό υπόβαθρο.

Λαμβάνοντας τα δύο παραπάνω σημεία μαζί, ο Durkheim υποστηρίζει ότι τα σχολεία παρέχουν την απαραίτητη ομοιογένεια για την κοινωνική επιβίωση και την απαραίτητη ποικιλομορφία για την κοινωνική συνεργασία.

Θανάσης Τσακίρης

---

[1] Ο Ντρέιφους ήταν κι αυτός Αλσατός εβραϊκής καταγωγής και κατηγορήθηκε για κατασκοπεία και συνελήφθη εντελώς αυθαίρετα.

[2] Fletcher R. (1971) “The Making of Sociology” (2 τόμοι) London, UK: Nelson.

[3] The Rules of Sociological Method (1895). Jones Alun R. (1986) Emile Durkheim: An Introduction to Four Major Works. Beverly Hills, CA: Sage Publications, Inc.. σελ.. 60-81

[4] Jeffrey C. Alexander, Philip Smith (2005) The Cambridge Companion to Durkheim, Cambridge, UK: Cambridge University Press,   

Δημ. Τζανακόπουλος: Να μην επιτρέψουμε να εμπεδωθεί το κλίμα ιδεολογικής τρομοκρατίας Συνέντευξη του κοινοβουλευτικού εκπροσώπου του ΣΥΡΙΖΑ στην εφημερίδα «Εποχή»

Ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να εξαντλήσει κάθε πολιτική και νομική δυνατότητα, ώστε να συγκρουστεί με τις πολιτικές παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του διεθνούς δικαίου

Τη συνέντευξη πήρε η Ιωάννα Δρόσου

Εν τέλει, την περασμένη Τετάρτη το βράδυ και ύστερα από δύο εβδομάδες που έχουν καταγραφεί κρούσματα κορονοϊού στη χώρας μας, ο πρωθυπουργός με διάγγελμά του ενημέρωσε τους πολίτες για την κρισιμότητα της κατάστασης. Έχω την αίσθηση πως, μέχρι τώρα τουλάχιστον, δεν υπάρχει λογική πίσω από τα μέτρα που παίρνει η κυβέρνηση, ενώ η ενημέρωση αρκείται στα μέτρα πρόληψης και όχι στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας υπακοής στις οδηγίες του κράτους σε τέτοιου είδους καταστάσεις. Ποια η εκτίμησή σου για τον τρόπο που αντιμετωπίζει τον κορονοϊό η κυβέρνηση;
Αυτή η πρωτόγνωρη κρίση δημόσιας υγείας νομίζω ότι δεν προσφέρεται για αντιπολιτευτικές ασκήσεις, για μηδενιστική κριτική και για πολεμικές κραυγές. Εμείς τουλάχιστον δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση να κινηθούμε με τέτοιο τρόπο. Το κρίσιμο σε αυτή τη φάση, επειδή πρόκειται για μια πολύ σοβαρή κατάσταση, που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτήρισε ως πανδημία, είναι όλες οι πολιτικές δυνάμεις αλλά και οι πολίτες να συμπεριφερθούν υπεύθυνα και να ακολουθήσουμε όλοι και όλες τις οδηγίες των ειδικών, ώστε να περιορίσουμε τις συνέπειες της κρίσης. Το κυριότερο, σε αυτή τη φάση είναι να επιτύχουμε την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εξάπλωση των περιστατικών στο χρόνο, ώστε το εθνικό σύστημα δημόσιας υγείας να αντέξει τις πιέσεις. Από εκεί και πέρα, εμείς θα κάνουμε αυτό που πρέπει: θα ελέγχουμε την κυβέρνηση, θα καταθέτουμε προτάσεις, θα επιδιώκουμε να αναδεικνύουμε τα αναγκαία πεδία και τις αναγκαίες παρεμβάσεις. Θεωρώ, λοιπόν, ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να πάρει πιο γενναία μέτρα για τη στήριξη των νοσοκομείων με μόνιμες προσλήψεις γιατρών και νοσηλευτικού προσωπικού, καθώς η πρόσληψη συμβασιούχων δεν φαίνεται να είναι αποτελεσματικό μέτρο. Την ίδια στιγμή απαιτούνται και κυβερνητικές παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας, καθώς ήδη παρατηρούνται φαινόμενα εργοδοτικής αυθαιρεσίας με άδειες άνευ αποδοχών και εκβιασμούς εργαζομένων, αλλά και καταπολέμηση φαινομένων κερδοσκοπίας σε βάρος των πολιτών.

Ευκαιρία για υπερεκμετάλλευση εργαζομένων;

Πράγματι μετά την ανακοίνωση του κλεισίματος των σχολείων και πανεπιστημίων για δύο εβδομάδες, σωρεύονται πλείστες καταγγελίες για εργοδοτική αυθαιρεσία, ενώ τα μέτρα που ανακοίνωσε η κυβέρνηση για τη στήριξη των εργαζόμενων γονιών, μοιάζουν περισσότερο ως ευκαιρίες διευκόλυνσης για την εδραίωση του ελαστικού ωραρίου. Πώς θα αποτραπεί αυτό;
Όπως σας είπα ήδη παρατηρούνται τέτοια φαινόμενα. Επομένως είναι κρίσιμο να μην αποτελέσει αυτή η κρίση η ευκαιρία για υπερεκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει καταθέσει σχετικά προτάσεις, ώστε να προστατευτούν οι εργαζόμενοι. Ειδικότερα μέτρα για τους εργαζόμενους των επιχειρήσεων που κλείνουν είτε με εντολή της κυβέρνησης είτε λόγω μείωσης του κύκλου εργασιών με κρατική κάλυψη των ασφαλιστικών εισφορών των εργαζόμενων αλλά και με επιδοτήσεις για διατήρηση των θέσεων εργασίας, μέτρα ώστε οι αναρρωτικές άδειες να καταλαμβάνουν και όσους είναι σε καραντίνα χωρίς να νοσούν, απαγόρευση συμψηφισμού των αναρρωτικών αδειών ή της γονεϊκής άδειας με τις κανονικές ετήσιες άδειες αλλά και ειδικές πρόνοιες για τους εποχιακά εργαζόμενους. Η κυβέρνηση όμως όχι απλώς δεν έχει κάνει τίποτα για όλα αυτά, αλλά αντίθετα ανέστειλε τη υποχρέωση δήλωσης των ωραρίων και των υπερωριών με το πρόσχημα της ευελιξίας. Και ειλικρινά δεν μπορώ να καταλάβω πώς αυτό το μέτρο εξυπηρετεί την ευελιξία των ωραρίων. Αυτή υφίσταται ούτως ή άλλως. Αυτό που αναστέλλεται τώρα είναι η υποχρέωση δήλωσης, πράγμα που δημιουργεί πεδίο για ακραία αυθαιρεσία στα ωράρια και εκμετάλλευση των εργαζομένων. Το μέτρο αυτό πρέπει να αρθεί αμέσως.

Ο κορονοϊός χρησιμοποιήθηκε από την κυβέρνηση –και παρουσιάστηκε επαρκώς από τα ΜΜΕ- ως αιτιολογία για την μη αναμενόμενη απόδοση των δεικτών οικονομίας. Έχει βάση αυτή η επιχειρηματολογία;
Το πρώτο κρούσμα κορονοϊού καταγράφηκε στην Κίνα, στα τέλη του Δεκέμβρη του 2019. Επομένως, η όλη προσπάθεια που γίνεται τόσο από την κυβέρνηση όσο και από μέσα μαζικής ενημέρωσης να συσχετιστούν τα αρνητικά μεγέθη του τετάρτου τριμήνου με το ξέσπασμα της επιδημίας είναι μια λαθροχειρία που δεν μπορεί να γίνει ανεκτή.
Βεβαίως, είναι δεδομένο ότι θα επηρεαστούν για το 2020 τα μεγέθη της οικονομίας σε μια σειρά από πεδία, όπως ο τουρισμός ή οι λιανικές πωλήσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, η κυβέρνηση θα πρέπει να θέσει συγκεκριμένους στόχους στις συζητήσεις της με την Κομισιόν, που θα πρέπει να περιλαμβάνουν και τη μείωση των στόχων για τα πρωτογενή πλεονάσματα αλλά και να πάρει συγκεκριμένα μέτρα τόνωσης της οικονομίας, που θα υποστεί ούτως ή άλλως μεγάλα πλήγματα. Είναι, επομένως, αναγκαία και έχουμε ήδη προτείνει την κατάθεση συμπληρωματικού προϋπολογισμού για το 2020 ώστε να υπάρξει η μέγιστη δυνατή στήριξη του συστήματος υγείας, αλλά και των κλάδων της οικονομίας που θα πληγούν.

Η σιωπή της κυβέρνησης για την Εκκλησία



Η Εκκλησία, με αφορμή και τον κορονοϊό, έκανε μια επίδειξη πυγμής και κατά το διάγγελμά του ο πρωθυπουργός, παρότι ήταν ξεκάθαρος για τον εκκλησιασμό, φαίνεται να είπε όσα είπε με σφιγμένα δόντια. Άλλωστε, λίγες μέρες πριν βουλευτές του έτρεχαν να κοινωνήσουν και έκαναν επίσημες δηλώσεις για αυτό. Μήπως τελικά η σημερινή κατάσταση αποκαλύπτει και όσα λίγα έγιναν κατά τη διακυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, σε σχέση με την εξουσία της Εκκλησίας;
Πράγματι, παρά το ότι ο κ. Μητσοτάκης, με το διάγγελμά του, έκανε ένα βήμα στην κατεύθυνση του εξορθολογισμού της συζήτησης, δεν πήρε ξεκάθαρη θέση για το κορυφαίο ζήτημα της «θείας κοινωνίας». Φάνηκε, δηλαδή, πώς ό,τι είπε το είπε κάτω από την τεράστια κοινωνική πίεση και, φυσικά, με πολύ μεγάλη αργοπορία, ενώ θα έπρεπε να αποτελεί μια αυτονόητη θέση για οποιονδήποτε πολιτικό το 2020. Νομίζω ότι η κυβέρνηση στο συγκεκριμένο θέμα έχει φερθεί με απίστευτη ανευθυνότητα, παρακολουθώντας απλώς την Εκκλησία και μη παρεμβαίνοντας με άμεσο τρόπο, διευρύνοντας έτσι τους κινδύνους για τη δημόσια υγεία. Το ζήτημα της θείας κοινωνίας δεν είναι θέμα προσωπικής πίστης του καθενός. Στην προκειμένη, είναι μια ατομική επιλογή που θα επηρεάσει το κοινωνικό σύνολο και γι’ αυτό αποδίδω τεράστιο μερίδιο ευθύνης στην κυβέρνηση, η οποία όλες αυτές τις μέρες σιωπούσε. Είναι προφανές ότι ο λόγος της ολιγωρίας αφορά τις ειδικές σχέσεις που έχει οικοδομήσει ο κος Μητσοτάκης και η ΝΔ με υπερσυντηρητικά ακροατήρια αλλά και με την Εκκλησία.

Επιχειρείται η δημιουργία ενός κλίματος ιδεολογικής τρομοκρατίας

Το ζήτημα του προσφυγικού έχει εργαλειοποιηθεί πλήρως από την Τουρκία, αλλά και από την Ευρώπη και την Ελλάδα για την ικανοποίηση του εσωτερικού ακροατηρίου της κάθε χώρας. Που θα φτάσει αυτή η ακραία ρητορική, αλλά και πρακτική;
Είναι δεδομένο ότι ο κ. Ερντογάν χρησιμοποιεί τους πρόσφυγες ως διαπραγματευτικό όπλο για τις γεωπολιτικές και γεωστρατηγικές επιδιώξεις του. Στόχος του είναι να στηριχθούν από την Ευρώπη οι επιλογές που έχει κάνει στην Συρία. Αυτό είναι από μόνο του όχι απλώς προβληματικό, ανατριχιαστικό.
Όμως, η ελληνική κυβέρνηση πώς αντιπαρατίθεται με αυτή την τακτική Ερντογάν; Αντί να αντιπαρατεθεί με όλα τα μέσα στην τουρκική πολιτική και διπλωματική προκλητικότητα, αντί να δημιουργήσει όρους πολιτικής συνεννόησης για να περιοριστεί ο Ερντογάν στρέφει τα πυρά της εναντίον των προσφύγων, μετατρέποντας την Ελλάδα σε χώρα παραβάτη του διεθνούς δικαίου. Διότι προσέξτε εδώ έχουμε να κάνουμε με δύο διαφορετικά ζητήματα: Άλλο οι προκλήσεις και οι απαράδεκτες ενέργειες του Ερντογάν και άλλο η διαχείριση του προσφυγικού. Είναι δύο διαφορετικά ζητήματα.
Και έχουμε φτάσει στο σημείο, να στοχοποιείται οποιοσδήποτε ασκεί κριτική στην πολιτική επιλογή να στοχοποιηθούν οι πρόσφυγες, να θεωρείται «Δούρειος Ίππος του Ερντογάν». Αυτά είναι απαράδεκτα πράγματα, που διχάζουν βαθιά τον ελληνικό λαό. Εμείς δεν πρέπει να πέσουμε σε αυτή την παγίδα. Θα πρέπει να πιέσουμε ώστε να υπάρξουν πολιτικές πρωτοβουλίες που θα περιορίσουν την προκλητική συμπεριφορά της Τουρκίας, από τη μία, αλλά από την άλλη δεν θα πρέπει να μας περιορίζει τίποτα στην άσκηση κριτικής προς την κυβέρνηση όταν ακολουθεί πολιτικές μισαλλόδοξες, ρατσιστικές, αφήνοντας χώρο σε ακροδεξιές κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις.
Διότι αυτό που με ανησυχεί ιδιαίτερα είναι η ιδεολογική κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα, καθώς εξαιτίας των επιλογών της ελληνικής κυβέρνησης έχει δοθεί χώρος, βήμα και πεδίο δράσης σε ακροδεξιές ομάδες, ενώ έχουν αναπτυχθεί ιδεολογικοί-πολιτικοί λόγοι μισανθρωπικοί, ρατσιστικοί, αντιμετανταστευτικοί. Αυτό θα πρέπει να μας αφυπνίσει όλους και θα πρέπει η Αριστερά συγκροτημένα και με σθένος να αντιταχθεί σε αυτούς χωρίς να υποχωρήσει υπό το βάρος της ιδεολογικής τρομοκρατίας και της αστυνομίας σκέψης. Έχουμε το παράδειγμα της Συμφωνίας των Πρεσπών όπου καταφέραμε σε ένα μη προνομιακό πεδίο να δημιουργήσουμε πολύ ισχυρά πολιτικά και κοινωνικά μέτωπα και αντισώματα. Νομίζω ότι αυτό πρέπει να συμβεί και τώρα.

Κατά τη γνώμη σου, ο χαρακτηρισμός του ΣΥΡΙΖΑ ως «Δούρειου Ίππου» είναι στρατηγική επιλογή ή ένα «φάλτσο»;
Νομίζω ότι επιχειρείται από την πλευρά της ΝΔ και των Μέσων που την στηρίζουν η δημιουργία ενός κλίματος ιδεολογικής τρομοκρατίας, όπου οποιοσδήποτε ασκεί κριτική στην κυβέρνηση για τα όσα απαράδεκτα κάνει στο προσφυγικό, για τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για τις παραβιάσεις διεθνούς δικαίου, για τις παράνομες επαναπροωθήσεις, να θεωρείται απευθείας ότι αναπαράγει το λόγο του Ερντογάν. Γι’ αυτό πρέπει να ξεχωρίσουμε πολύ καλά τις καταστάσεις και τα πράγματα. Θα πρέπει να υπάρξει ευρύτερη πολιτική και διπλωματική απάντηση –και μέχρι στιγμής η κυβέρνηση δεν το επιχειρεί- έτσι ώστε να περιοριστεί ο Ερντογάν, που φαίνεται να οξύνει την αντιπαράθεσή του απέναντι στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Από την άλλη, θα πρέπει να είμαστε εξαιρετικά αυστηροί όταν υπάρχουν βεβαιότητες ή καταγγελίες για την παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή του διεθνούς δικαίου.

Η απόφαση του ΚΥΣΕΑ είναι από μόνη της μια βεβαιότητα παραβίασης διεθνούς δικαίου και παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τι πρωτοβουλίες θα πάρει ο ΣΥΡΙΖΑ, ώστε να μην συνεχιστεί αυτή; Για παράδειγμα, πώς πρέπει να οργανωθεί μια προσφυγή στο ευρωπαϊκό δικαστήριο; Από την άλλη, η Frontex επιβεβαιώνει την εντολή από το ελληνικό κράτος για παράνομες επαναπροωθήσεις, ενώ ρεπορτάζ των Τάιμς καταγράφει παράνομα κέντρα κράτησης, βασανισμούς και δολοφονίες προσφύγων. Απέναντι σε αυτά τα στοιχεία, τι θα κάνει και θεσμικά ο ΣΥΡΙΖΑ;
Όπως είπα και πριν, ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να εξαντλήσει κάθε πολιτική και νομική δυνατότητα, ώστε να συγκρουστεί με τις πολιτικές παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του διεθνούς δικαίου. Το δεύτερο που θα πρέπει να γίνει και είναι, κατά τη γνώμη μου, και το πολιτικά μακροπρόθεσμα κρισιμότερο είναι να μην επιτρέψουμε να εμπεδωθεί το κλίμα ιδεολογικής τρομοκρατίας.

Πρωτοβουλίες απέναντι στον μισανθρωπισμό



Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν, μέχρι στιγμής, να επικροτείται η στρατηγική της κυβέρνησης. Όπως είπες και πριν κάτι τέτοιο είδαμε να γίνεται και κατά τη συμφωνία των Πρεσπών, και κατόπιν αντιστράφηκε το κλίμα. Τι μέτρα θα πάρει ο ΣΥΡΙΖΑ για να αντιστραφεί το κλίμα και εδώ και να μην επικρατήσει ο ρατσισμός, αλλά η αλληλεγγύη;

Το γεγονός ότι διαμορφώνεται, με τη βοήθεια της προπαγάνδας των ΜΜΕ, ένα τέτοιο ακραίο μπλοκ θα πρέπει να μας ανησυχεί. Πρέπει, έτσι, να παρθούν πρωτοβουλίες απέναντι στον μισανθρωπισμό, στις οποίες θα πρέπει να πρωταγωνιστήσει ο ΣΥΡΙΖΑ. Το κάναμε στη συμφωνία των Πρεσπών και πρέπει να το ξανακάνουμε.

Φαίνεται πως το συνέδριο βαίνει προς αναβολή. Πώς σε αυτή την κρίσιμη πολιτική συγκυρία θα κινηθεί ο ΣΥΡΙΖΑ; Ποιες θέσεις θα εκφράσει και με ποια όργανα θα λειτουργήσει, για να προστατευθεί η συλλογικότητα, να κινητοποιηθεί ο ΣΥΡΙΖΑ και να αποφευχθεί η εσωστρέφεια;
Τα όργανα του ΣΥΡΙΖΑ, η Γραμματεία, η Κεντρική Επιτροπή και τα διευρυμένα όργανα λειτουργούν κανονικά και έχουμε την απαραίτητη οργανωτική και πολιτική ικανότητα να συνεχίσουμε ανεξαρτήτως των συνθηκών, που μπορεί να οδηγήσουν στην αναβολή του συνεδρίου.

http://epohi.gr/na-mhn-epitrepsoume-na-empedwthei-to-klima-ideologikhs-tromokratias/

Το μείγμα φόβου και πανικού είναι πολύ επικίνδυνο Ο καθηγητής Υγιεινής, Κοινωνικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας αλλά και πρώην αντιπρόεδρος του ΚΕΕΛΠΝΟ Αλέξης Μπένος μιλά στην Εποχή και διαλύει μύθους για τον κορωνοϊό. Τι πρέπει να προσέχουμε, ποια τα χαρακτηριστικά του ιού και γιατί ο πανικός είναι πάντα πολύ κακός σύμβουλος.

Τη συνέντευξη πήρε ο Νίκος Γιαννόπουλος

Πρώτα απ’ όλα θα θέλαμε την κρίση σας για τα μέχρι στιγμής μέτρα που ανακοίνωσε η κυβέρνηση.
Ο συγκεκριμένος κορονοϊός είναι νέος και για το λόγο αυτό η εξέλιξη της πανδημίας παρακολουθείται με ιδιαίτερη προσοχή από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα της Δημόσιας Υγείας. Επειδή η πιθανότητα διασποράς του ιού φαίνεται ότι είναι αρκετά μεγάλη, η στρατηγική αντιμετώπισης έχει δύο βασικές πτυχές. Η πρώτη είναι η προσπάθεια να μειωθεί η συσσώρευση πολλών κρουσμάτων σε μικρό χρονικό διάστημα [να αποφευχθεί δηλαδή αυτό που γίνεται στην Ιταλία] και να ελεγχθεί η διασπορά του ιού και τα αντίστοιχα κρούσματα. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται τα μέτρα ατομικής υγιεινής, ο περιορισμός στο σπίτι όσων αρρώστησαν και τα μέτρα που ελαττώνουν τις πιθανότητες μόλυνσης που ευνοεί ο συγχρωτισμός πολλών ανθρώπων σε κλειστούς χώρους. Ο κύριος στόχος – εν μέσω επιδημίας – είναι να αποφύγουμε να νοσήσουν πολλοί άνθρωποι σε μια μικρή περίοδο, γεγονός που θα προκαλέσει την κατάρρευση των υπηρεσιών υγείας. Η άλλη πτυχή είναι ακριβώς η προετοιμασία των υπηρεσιών υγείας, με στόχο την καλύτερη δυνατή φροντίδα των βαρύτερων περιπτώσεων και τον περιορισμό του αριθμού των θυμάτων.

Μόνη λύση η άμεση προκήρυξη θέσεων μόνιμου προσωπικού

Στο «δύσκολο» σενάριο που στην Ελλάδα αυξηθούν ραγδαία τα κρούσματα, το ΕΣΥ είναι έτοιμο να ανταποκριθεί ή αναμένεται να «κρασάρει»;
Ακόμη και ένα καλά οργανωμένο και στελεχωμένο σύστημα υγείας θα βρεθεί σε δύσκολη θέση σε μια τέτοια περίπτωση. Δυστυχώς όμως το δικό μας ΕΣΥ, μετά από δέκα χρόνια συνεχούς πολιτικής λιτότητας, βρίσκεται ήδη σε δραματική κατάσταση. Οι Μονάδες Εντατικής Θεραπείας που θα κληθούν να σηκώσουν ένα νέο μεγάλο βάρος είναι ήδη πλήρεις από την τρέχουσα νοσηρότητα. Οι τραγικές ελλείψεις σε ανθρώπινο δυναμικό θα δημιουργήσουν ένα τρομερό αδιέξοδο, το οποίο θα επιταθεί από την έκθεση των ίδιων των υγειονομικών στον ιό και την πιθανή νόσησή τους. Η μόνη λύση θα ήταν η άμεση προκήρυξη θέσεων μόνιμου προσωπικού πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης και βεβαίως όχι οι ιδιωτικές συμβάσεις ορισμένου χρόνου που πιθανόν δεν θα αποδειχθούν και τόσο δημοφιλείς.
Εκτός από τις ΜΕΘ και τα νοσοκομεία, επείγουσα και επαρκή στήριξη χρειάζεται και η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, η οποία θα μπορούσε, σε πλήρη ανάπτυξή της, να συμβάλλει αποφασιστικά τόσο στον έλεγχο της διασποράς, όσο και στην αποσυμφόρηση των νοσοκομείων.
Είναι ιδιαίτερου ενδιαφέροντος η παρατήρηση ότι σε κρίσιμες καταστάσεις όπως η τωρινή, γίνεται αυτονόητη – και αναγνωρίζεται από όλους – η αναγκαιότητα ύπαρξης ενός ολοκληρωμένου δημόσιου συστήματος υπηρεσιών υγείας για τη συντονισμένη και πολυεπίπεδη αντιμετώπιση των συνεπειών της επιδημίας. Η κατάσταση που βρέθηκε η Ιταλία και ιδιαίτερα η υψηλή θνητότητα, είναι πολύ πιθανό να σχετίζεται με την αποδιάρθρωση των υπηρεσιών υγείας και την περιφερειακή αποδόμηση που συνέβαλε στον κατακερματισμό τους.
Οι έκτακτες συνθήκες την περίοδο αυτή θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως δικαιολογία για την ακύρωση των πολιτικών δημοσιοοικονομικού ελέγχου και τη γενναία χρηματοδότηση των δημόσιων υπηρεσιών υγείας.

Γίνεται πολύ λόγος για τη στάση της Εκκλησίας, ιδιαίτερα για το θέμα της θείας κοινωνίας. Μήπως η πολιτεία θα έπρεπε να επέμβει πιο δυναμικά και εκεί;
Το ζήτημα αυτό επιβεβαιώνει δυστυχώς – όπως και πολλές πρόσφατες κυβερνητικές πρωτοβουλίες [π.χ. η επιστροφή του φονταμεταλισμού στην εκπαίδευση] – ότι ζούμε στο μόνο θεοκρατικό καθεστώς στην Ευρώπη! Από την πλευρά της Δημόσιας Υγείας το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος του ποιμνίου είναι ηλικιωμένοι πιθανόν να αναδείξει τις εκκλησιαστικές τελετές ως σημαντική υγειονομική βόμβα. Προφανώς και η πολιτεία πρέπει να παρέμβει και είναι ευχάριστο ότι ακόμη και ο πρωθυπουργός ψέλλισε πρόσφατα κάτι σχετικό.

Επαγρύπνηση και οργάνωση

Δικαιολογείται εν τέλει όλος αυτός ο πανικός; Μήπως εντείνεται η κατάσταση από τα μίντια και τις υπερβολές τους;
Η επιδημία αυτή έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τη γρίπη. Πολλοί θα αρρωστήσουν ελαφρά και συχνά χωρίς κανένα ιδιαίτερο σύμπτωμα, γύρω στο 10% θα πάθουν πιθανόν πνευμονία που ίσως χρειαστεί νοσηλεία, και γύρω στο 5% [κυρίως με σημαντικά προβλήματα υγείας] θα χρειαστούν εντατική φροντίδα, ενώ κάποιοι, όπως συμβαίνει και με τη γρίπη, θα πεθάνουν. Άρα, όπως είπαμε και προηγουμένως, χρειάζεται επαγρύπνηση, χρειάζεται οργάνωση ακόμη και σε επίπεδο πολιτικής προστασίας, αλλά προφανώς δεν δικαιολογείται ο πανικός. Δυστυχώς, επειδή είναι νέος ιός, κινητοποιούνται απέναντι στον «άγνωστο εισβολέα» πρωτόγονα αντανακλαστικά φόβου, ατομισμού, καταναλωτισμού και συνωμοσιολογίας, ιδανικά δηλαδή υλικά για την εκτροφή ρατσισμού απέναντι στον άλλο «κακό» που θα μας κολλήσει. Εδώ μεγάλη ευθύνη έχουν τα ΜΜΕ, τα οποία εκτός του ότι θεωρούν ως ιδανικό και εύπεπτο προϊόν το φόβο, τον πανικό, και τις κουτσομπολίστικες λεπτομέρειες για την ταυτότητα των κρουσμάτων και των επαφών τους, έχουν στη χώρα μας, και κοινό ιδεολογικοπολιτικό πλαίσιο στήριξης της ακροδεξιάς και του σκοταδισμού. Το μείγμα αυτό γίνεται μάλιστα ιδιαίτερα επικίνδυνο σχετιζόμενο με το άλλο θέμα της επικαιρότητας, το προσφυγικό.

Ποια ιδιαίτερα μέτρα πρέπει να παρθούν σε δομές που διαμένουν πρόσφυγες και ειδικά σ’ αυτόν της Μόριας;
Κατ’αρχάς θέλω να σημειώσω ότι για καθαρούς λόγους τύχης το πρώτο κρούσμα στην Ελλάδα, σε αντίθεση με τις απαράδεκτες δηλώσεις πρωθυπουργού και εκπροσώπου τύπου της κυβέρνησης, δεν ήταν πρόσφυγας, αλλά μια «καθωσπρέπει» κυρία που πήγε στην έκθεση μόδας στο Μιλάνο. Δεύτερο τυχαίο γεγονός ότι τα περισσότερα κρούσματα μέχρι σήμερα δεν είναι «ισλαμιστές» αλλά θεοσεβούμενοι χριστιανοί που προσκύνησαν στους άγιους τάφους. Σκεφτείτε να είχε συμβεί το αντίθετο, πάλι από τύχη, τι θα αντιμετωπίζαμε τώρα από το ενοποιημένο κίνημα «υπεράσπισης των πάτριων εδαφών από την εισβολή ισλαμιστών και κορονοϊού». Η αναμενόμενη άνοδος του φασισμού μετά την απόλυτη κυριαρχία της ΤΙΝΑ (There Is No Alternative), από το καλοκαίρι του 2015, ευνοείται από τις «ασύμμετρες απειλές» του κορονοϊού και των προσφύγων.
Στη Μόρια η κατάσταση είναι τραγική λόγω υπερπληθυσμού και έχει ήδη τις διαστάσεις ανθρωπιστικής κρίσης. Η πιθανή διασπορά του κορονοϊού, τόσο στη Μόρια όσο και στα υπό κατασκευή στρατόπεδα συγκέντρωσης, θα απειλήσει το σύνολο του πληθυσμού των προσφύγων. Το μόνο μέτρο προστασίας γενικά της υγείας των προσφύγων είναι η μετακίνησή και εγκατάστασή τους στην ενδοχώρα και προφανώς μέσα στον κοινωνικό ιστό και όχι σε κλειστές δομές.

Κορονοϊός και εργασία

Ηδη στην Κίνα φαίνεται ότι τα πράγματα είναι καλύτερα. Νομίζετε ότι με την άνοδο της θερμοκρασίας θα βελτιωθούν τα πράγματα και στην Ευρώπη; Συνδέονται αυτά τα δύο;
Ο κορονοϊός, όπως και η γρίπη και όλες οι ιογενείς λοιμώξεις, έχει ένα κύκλο εμφάνισης και ύφεσης, τον οποίο όμως δεν ξέρουμε ακόμη. Η κάμψη της επιδημίας στην Κίνα πιθανόν να σχετίζεται με την ολοκλήρωση του κύκλου αυτού, αλλά και με τα μέτρα προφύλαξης που πάρθηκαν. Η άνοδος της θερμοκρασίας δεν ξέρουμε ακόμη πως και πόσο επηρεάζει τη βιολογία του ιού. Αυτό όμως που ξέρουμε είναι ότι μειώνει το ρυθμό διασποράς, καθότι ο πληθυσμός βγαίνει έξω και δεν συγκεντρώνεται σε κλειστούς χώρους. Άρα πιθανόν να δούμε μια σχετική ύφεση, αλλά σίγουρα όχι εξαφάνιση του ιού.

Ποια θα έπρεπε να είναι η κρατική μέριμνα για τους εργαζόμενους που δουλεύουν σε επιχειρήσεις που προσωρινά κλείνουν (πχ φροντιστήρια);
Το ζήτημα αυτό απασχολεί ακόμη και τις ΗΠΑ όπου το μεγαλύτερο τμήμα των εργαζομένων δεν έχει δικαίωμα άδειας ασθενείας οπότε δεν θα πάει σπίτι του και ως εκ τούτου θα συνεχίσει να μεταδίδει στο χώρο δουλειάς του. Εδώ και πάλι αναδεικνύεται η στρατηγική σύγκρουση ανάμεσα στην προάσπιση της υγείας ως κοινωνικού δικαιώματος και τη δομική πρόσδεση του καπιταλισμού στην κερδοφορία της αγοράς. Η προάσπιση της υγείας του πληθυσμού και η συνεπακόλουθη προσπάθεια προφύλαξης από τον κορονοϊό απαιτούν τη διασφάλιση της πλήρους αποζημίωσης των εργαζομένων την περίοδο αναστολής της εργασίας τους. Οι κυρίαρχες όμως πολιτικές λιτότητας και απαξίωσης της εργασίας θα αποτρέψουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Ήδη γίνεται διεθνώς μεγάλη προσπάθεια μεταφοράς της εργασίας «κατ’ οίκον». Καταλήγοντας, θεωρώ ότι και η περιπέτεια της επιδημίας του κορονοϊού, όπως και η προσφυγική κρίση, αναδεικνύουν την επείγουσα αναγκαιότητα ανάπτυξης του αντικαπιταλιστικού και διεθνιστικού κινήματος που είναι το μόνο που μπορεί να αντισταθεί και να ανατρέψει τη δρομολογημένη πορεία προς το σκοταδισμό και τη βαρβαρότητα.

http://epohi.gr/to-meigma-fovou-kai-panikou-einai-poly-epikindyno/

Tελευταία ενημερωση για τα κρουσματα του ιού.

Tελευταία ενημερωση για τα κρουσματα του ιού.

Στα 331 έφτασαν τα επιβεβαιωμένα κρούσματα κορονοϊού στην Ελλάδα. Όπως ανακοίνωσε το απόγευμα της Κυριακής, ο εκπρόσωπος του υπουργείου Υγείας, καθηγητής Σωτήρης Τσιόδρας, 103 είναι τα νέα κρούσματα. Συγκεκριμένα, τις τελευταίες 24 ώρες καταγράφηκαν 49 κρούσματα, ενώ υπήρξαν και 54 κρούσματα που επιβεβαιώθηκαν από προηγούμενα 24ωρα και έγιναν γνωστά σήμερα. Εξ’ αυτών 8 άνδρες με μέσο όρο ηλικίας τα 67 έτη και με βαρύ ιατρικό ιστορικό, νοσηλεύονται διασωληνωμένοι σε νοσοκομεία αναφοράς ανά την επικράτεια και λαμβάνουν αντιική θεραπεία.

Επιπλέον, 51 ασθενείς με κορονοϊό Covid-19 νοσηλεύονται σε νοσοκομεία της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και της Πάτρας, το 57% είναι άνδρες και με μέσο όρο ηλικίας τα 64 έτη.

Δέκα άνθρωποι έχουν λάβει εξιτήριο και περίπου 4.000 δείγματα έχουν ελεγχθεί έως και σήμερα , για την παρουσία κορονοϊού, ενώ τα περισσότερα καταγεγραμμένα κρούσματα είναι στην Αθήνα.

Από τους ασθενείς συνολικά 44 άνθρωποι , έιναι κρούσματα εγχώριας μετάδοσης, δεν ταξίδεψαν σε χώρα, όπου υπάρχει η επιδημία, ούτε ήρθαν σε επαφή με ανθρώπους που νοσούν.

Αναφορικά με τα θύματα του κορονοϊού, και τα 4 έπασχαν από σοβαρά υποκείμενα νοσήματα. Το ιστορικό της υγείας τους δηλαδή ήταν επιβαρυμένο. Άρα περιλαμβάνονταν στις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού για τις οποίες επιστημονικές και υγειονομικές αρχές μας επιχειρούν να υψώσουν τείχος προστασίας με τη βοήθεια και την ατομική ευθύνη όλων ημών όπως σημείωσε ο κ. Τσιόδρας.

Το τελευταίο και νεότερο ηλικιακά θύμα του κορονοιού, είναι ο 53χρονος που εργαζόταν στο νοσοκομείο Καστοριάς.

Κλείνοντας ο κος Τσιόδρας τόνισε ότι, παραμένουν οι ισχυρές συστάσεις για περιορισμό του συγχρωτισμού και των μετακινήσεων των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού, γι αυτό όπως χαρακτηριστικά είπε '' ελπίζουμε στην αυριανή συνεδρίαση της, η Διαρκής Ιερά Σύνοδος να πάρει τις σωστές αποφάσεις''.

Τέλος υπάρχει ισχυρή σύσταση για επιτήρηση της υγείας και κατα το δυνατόν περιορισμό των επαφών, για 14 ημέρες, όποιου επιστρέφει από το εξωτερικό, ιδιαιτέρως από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Στον Δρόμο που κυκλοφορεί το Σάββατο 14 Μαρτίου...

Στον Δρόμο που κυκλοφορεί το Σάββατο 14 Μαρτίου...

Έκτακτες συνθήκες

Καιρός να αλλάξουμε!

Η χώρα σε συναγερμό, αντιμέτωπη ταυτόχρονα με την πανδημία και την τουρκική επιθετικότητα • Επί τάπητος η ανάγκη για ενεργητική κοινωνία • Καθοριστική η σημασία της συλλογικής και προσωπικής ευθύνης

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Στρατιωτικές ασκήσεις-μαμούθ των ΗΠΑ στην Ευρώπη εν μέσω πανδημίας

ΔΙΕΘΝΗ

Κορωνοϊός: Το ιταλικό δίδαγμα

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Πόλεμος στην αγορά πετρελαίου

ΙΣΤΟΡΙΑ

Μαρτυρίες από τη σφαγή του 1948 στη Μακρόνησο (Β' μέρος)

ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΙΔΕΩΝ

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

Η Κατερίνα Άγραφα, αρχές 1948 Βιωματικό αφήγημα της Κατίνας Τέντα-Λατίφη